Αιθέριες Ψευδαισθήσεις
ΣΤΟΥΣ ΕΞΑΙΣΙΟΥΣ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ των αρχαίων Ελλήνων ο αιθέρας αναφέρεται συχνά ως θεϊκή οντότητα. Η ύπαρξη του όμως αποτέλεσε και βεβαιότητα της κλασικής φυσικής για μια μεγάλη περίοδο της ιστορίας της. Ο λόγος ήταν απλός: Η πειραματική ανακάλυψη ότι το φως είχε κυματικές ιδιότητες απαιτούσε -σε αναλογία με τον ήχο- ένα μέσο για τη διάδοση του. Πολύ περισσότερο όταν το φως χρειάζεται να διανύσει το μεσοαστρικό κενό, για να φτάσει σε εμάς από τα μακρινά αστέρια.Το συγκεκριμένο «κενό», λοιπόν, δεν έπρεπε να είναι ακριβώς κενό, αλλά να πληρούται από κάποια ουσία υλική όσο και αόρατη, που να επιτρέπει.... τη διάδοση του φωτός. Η ίδια αυτή υλική ουσία έπρεπε να εμπεριέχεται στα διαφανή σώματα ή την ατμόσφαιρα της Γης, που επίσης διαπερνώνται από το φως. Με τις απαιτήσεις αυτές ο αιθέρας αποκτούσε διαρκώς καινούργιες αλλά και αντιφατικές ιδιότητες. Στην αρχή θεωρούνταν ένα αέριο εξαιρετικά αραιό, στη συνέχεια όμως του προσδόθηκε ακαμψία μεγαλύτερη από αυτήν του χάλυβα! Όλοι όμως -φυσικοί, μαθηματικοί και φιλόσοφοι- θεωρούσαν ότι ο αιθέρας υπήρχε ως υλική οντότητα. Από την εποχή του Γαλιλαίου, ωστόσο, η φυσική εξελίσσεται σε πειραματική επιστήμη. Αυτό αποτελεί το μεγαλείο όσο και τη δυσκολία της. Ενώ, λοιπόν, η ύπαρξη του αιθέρα εμφανιζόταν ως θεωρητική ανάγκη, απέμενε η πειραματική της επιβεβαίωση. Η αναζήτηση του αιθέρα ήταν συστηματική από πολυάριθμα εργαστήρια της Ευρώπης και της επιστημονικά αναπτυσσόμενης Αμερικής. Εις μάτην. Η ύπαρξη του φαινόταν αδύνατον να ανιχνευθεί.
Στα τέλη του 19ου αιώνα δύο προικισμένοι Αμερικανοί φυσικοί, ο Α. Μίτσελον , πολωνικής καταγωγής, και ο Ε. Μόρλεϊ, που είχε σπουδάσει αρχικά θεολογία, ένωσαν τις δυνάμεις τους για τη διερεύνηση του φευγαλέου αιθέρα. Το πείραμα που σχεδίασαν και έκαναν με πολλή επιμέλεια προκάλεσε έκπληξη και ζωηρές συζητήσεις για πολλά χρόνια. Ο λόγος όμως του ενδιαφέροντος δεν ήταν η επιτυχία, αλλά η αναπάντεχη αποτυχία του! Το πείραμα επιδίωκε, πολύ απλά, να μετρήσει την ταχύτητα κίνησης της Γης μέσα στον αιθέρα.Ετσι, δέσμες φωτός στέλνονταν παράλληλα ή αντίθετα προς την κατεύθυνση που κινούνταν η Γη.
Σύμφωνα με την κλασική φυσική -αλλά και την κοινή λογική-, ένας παρατηρητής θα έπρεπε τότε να μετρά διαφορετική ταχύτητα για την κάθε φωτεινή δέσμη. Από τη διαφορά θα μπορούσε να υπολογιστεί η ταχύτητα της Γης ως προς τον αιθέρα, και έμμεσα να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη του. Ας σημειωθεί ότι η συσκευή που είχαν κατασκευάσει οι Αμερικανοί φυσικοί -το περίφημο συμβολόμετρο- ήταν εξαιρετικά ευαίσθητη και ικανή να μετρήσει ακόμα και μικρές αποκλίσεις. Ωστόσο,οποιαδήποτε κατεύθυνση και αν ακολουθούσαν οι φωτεινές ακτίνες, ή ακόμα και αν η συσκευή στρεφόταν, η ταχύτητα της φωτεινής δέσμης δεν παρουσίαζε διαφορές.Ήταν φανερό: Κάτι σάπιο υπήρχε στο βασίλειο της Δανίας. Μόνο που κανείς δεν ήξερε ποιο ήταν στην πραγματικότητα το βασίλειο και ποια η Δανία.
Να ήταν άραγε ο ένοχος η ταχύτητα του φωτός, οι μετρήσεις με το συμβολόμετρο ή μήπως η ίδια η κίνηση της Γης; Επιφανείς φυσικοί έφτασαν μάλιστα να μιλούν για μια «συνωμοσία των φυσικών νόμων», που παρεμπόδιζαν την ανίχνευση του αιθέρα. Η ερμηνεία της «συνωμοσίας» δόθηκε από τον Αϊνστάιν και την Ειδική θεωρία της Σχετικότητας το 1905 και ήταν αναπάντεχη: Η παρουσία του αιθέρα έπαψε να αποτελεί ανάγκη. Ήταν μάλιστα ασυμβίβαστη με τα βασικά αξιώματα της νέας θεωρίας. Το συμπέρασμα όμως αυτό δεν στηρίχθηκε στο πείραμα, που είχε προβληματίσει τη φυσική, Ο Αϊνστάιν ενδιαφερόταν για τα θεμέλια του οικοδομήματος και όχι για τις ρωγμές στους τοίχους. Το σάπιο, λοιπόν, υπήρχε στην αντίληψη μας για το χώρο και το χρόνο. Όσο για την ταχύτητα του φωτός, αυτή παρέμενε πάντοτε αναλλοίωτη, ανεξάρτητα από την κίνηση της φωτεινής πηγής ή του παρατηρητή.Σήμερα, εκατό χρόνια μετά, οι διαπιστώσεις αυτές μοιάζουν κρυστάλλινες· Τόσο που δύσκολα κατανοεί κανείς την ολέθρια επιμονή στην έννοια του αιθέρα, θα ήταν εύκολο να υποστηριχτεί ότι το πείραμα δεν άξιζε καν να γίνει και με τόση μάλιστα φροντίδα. Ο κοσμολόγος όμως Χέρμαν Μπόντι τονίζει: «Το πείραμα αυτό είχε τεράστια σημασία εκείνη την εποχή και η εκ των υστέρων σοφία μας είναι άχρηστη στην επιστήμη. Αυτό που έκανε τόσο περίφημο ίο πείραμα είναι ότι απέδειξε ως λανθασμένο κάτι που είχε εισχωρήσει στη σκέψη μας τόσο βαθιά, ώστε να μοιάζει πια προφανές».Πολύτιμη ρήση, που η ισχύς της ξεπερνά κατά πολύ την επιστήμη. Πολλά «προφανή» και στερεότυπα κυριαρχούν στη σκέψη μας και μερικές φορές ρυθμίζουν τη ζωή μας. Είναι καιρός να διερωτηθούμε για την αξία τους και να αποκαλύψουμε τις βαθύτερες αλήθειες που ίσως κρύβουν.
πηγη
