Θεοί
Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των Αιγυπτίων στις πρώιμες περιόδους είναι δυνατόν να ομαδοποιηθούν σε πέντε διακριτές ομάδες:
Εννεάδα της Ηλιούπολης, με κυρίαρχη θεότητα τον Ατούμ.
Ογδοάδα της Ερμούπολης, με κυρίαρχη θεότητα τον Ρα.
Τριάδα της Ελεφαντίνης, Κνουμ-Σατέτ-Ανουκέτ, με κυρίαρχη θεότητα τον Κνουμ.
Τριάδα των Θηβών, Άμων-Μουτ-Κχονς, με κυρίαρχη θεότητα τον Άμωνα.
Τριάδα της Μέμφιδας Πτα-Σεκμέτ-Νεφερτέμ , με κυρίαρχη θεότητα τον Πτα.
Σεθ
Οι κυρίαρχες πεποιθήσεις αρχαίων Αιγυπτίων συγχωνεύονταν και αλλοιώνονταν ανάλογα με το ποιες ηγετικές ομάδες διεκδικούσαν την πολιτική εξουσία, επιβάλλοντας τις λατρευτικές πεποιθήσεις του ηγεμονικού οίκου τους.
Αρχικά ο Ρα και ο Άμων συγχωνεύθηκαν σε μία θεότητα, τον Άμμωνα-Ρα και αργότερα ο Ρα απορροφήθηκε με τη σειρά του από τον Ώρο, για να δημιουργηθεί μια νέα θεότητα με το όνομα Ρα-Χεράκτυ.
Ο Πτα από την άλλη, γενόμενος Πτα-Σεκέρ, απορροφήθηκε από τον Όσιρι, ο οποίος μετουσιώθηκε σε Πτα-Σεκέρ-Όσιρις. Το ίδιο συνέβη με τις θηλυκές θεότητες. Η Άθωρ αρχικά απορρόφησε τις ιδιότητες των άλλων θεαινών και με τη σειρά της αφομοιώθηκε στο αρχέτυπο της Ίσιδας.
Ο Σετ, αρχικά ήρωας, απορρόφησε τις όψεις άλλων 'κακών' θεοτήτων, πολύ περισσότερα μάλιστα αφού υπήρξε αγαπημένος θεός των Υξώς.
Το τέλος των πολλαπλών συγχωνεύσεων κατά την περίοδο της ελληνιστικής επίδρασης στην Αίγυπτο, έμεινε μόνο η τριάδα Όσιρις, Ίσις, Ώρος και ο έχθρός τους Σετ, όπως φαίνεται στον μύθο του Όσιρι και της Ίσιδας.
Η τριάδα απορρόφησε αρκετές από τις προγενέστερες θρησκείες, που διατηρούσαν το δικό τους λατρευτικό κέντρο - Άβυδος (Όσιρις), Ντεντερά (Ίσις) και Εντφού (Ώρος). Η συγχώνευση προχώρησε ακόμη περισσότερο με αποτέλεσμα ο Ώρος να γίνει όψη του Όσιρι και το αντίθετο, οδηγώντας σε ένα είδος ενοθεϊσμού και όχι μονοθεϊσμού όπως συχνά αναφέρεται.
Τούτος ο ενοθεϊσμός βέβαια υπήρξε και προγενέστερα, καθώς κατά τον 13ο αιώνα ο Ακενατόν προσπάθησε να εισάγει την ενοθεϊστική λατρεία του Ατόν, του ίδιου του ηλιακού δίσκου, λατρεία η οποία αργότερα απορρίφθηκε.
Πεποιθήσεις περί θανάτου
Στις πεποιθήσεις των Αιγυπτίων περί ψυχής περιλαμβανόταν η πίστη πως με την ταρίχευση και τη μουμιοποίηση διατηρείτο η ταυτότητα του ατόμου στην μεταθανάτια ζωή. Στην Αίγυπτο οι νεκροί τοποθετούνταν αρχικά σε καλαμένια φέρετρα στην καφτή άμμο -τούτο είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία αφυδάτωση του σώματος και την επιβράδυνση της αποσύνθεσης- και επακόλουθα θάβονταν.
Τη συγκεκριμένη ταφική πρακτική ακολούθησαν οι ξύλινοι τάφοι και η εκτεταμμένη διαδικασία της μουμιοποίησης, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη σύνθετων ταφικών τελετουργικών. Η ταρίχευση αναπτύχθηκε από τους Αιγυπτίους κατά τη διάρκεια της 4ης Δυναστείας.
Αφαιρούνταν όλοι οι μαλακοί ιστοί, ενώ οι κοιλότητες πλένονταν και γεμίζονταν με νάτριον. Κατόπιν ολόκληρο το το σώμα εμβυθιζόταν σε νάτριον. Καθώς θεωρείτο αδίκημα επί ποινή λιθοβολισμού οποιαδήποτε βλάβη στο σώμα του Φαραώ, ακόμα και μετά θάνατον, εκείνος που έκανε την τομή στο υπογάστριο διωκόταν τελετουργικά (αποτροπαϊκά) με λιθοβολισμό ως μιαρός.
Μετά την εμβάπτισή τους, τα σώματα αλείφονταν εσωτερικά και εξωτερικά με ρητίνες, για να διατηρούνται και τυλίσσονταν με επιδέσμους από λινό ύφασμα, με ενσωματωμένα φυλακτά και τάλισμαν.
Στην περίπτωση του Φαραώ ή μελών της οικογενείας του και υψηλών αξιωματούχων το σώμα τοποθετείτο σε μια σειρά αλληλοκαλυπτόμενων φέρετρων. Το μεγαλύτερο και εξωτερικό -μέσα στο οποίο τοποθετούνταν με σειρά όλα τα άλλα- ήταν συνήθως μια λίθινη σαρκοφάγος.
Στη διαδικασία της μουμιοποίησης περιλαμβάνονταν ενίοτε και ζώα των οικογενειών των αιγυπτίων αριστοκρατών, αλλά το πιθανότερο είναι πως ήταν αναπαραστάσεις των θεών.
Η Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών είναι μια σειρά διακοσίων αποσπασματικών κειμένων, ύμνων και εικόνων γραμμένων σε πάπυρο, που θάβονταν μαζί με τον νεκρό ή ζωγραφίζονταν στους τοίχους, για να διευκολύνουν το πέρασμά του στον κάτω κόσμο.
Ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα της Βίβλου των Νεκρών είναι Ο πάπυρος του Άνι, περ. 1240 Π.Κ.Ε., στον οποίο, επιπρόσθετα στα κείμενα, περιέχονται πολλές εικόνες του Άνι και της συζύγου του στο τεξίδι τους στη χώρα των νεκρών.
Σύμφωνα με μεταγενέστερες πεποιθήσεις η ψυχή του νεκρού οδηγείται στην Αίθουσα της Κρίσης, στο Ντουάτ, από τον Άνουβι και η καρδιά του, εν είδει αρχείου της ηθικής του κατόχου της ζυγίζεται με αντίβαρο ένα φτερό που συμβολίζει την Μα'ατ (η έννοια της αλήθειας και της τάξης).
Αν το αποτέλεσμα είναι ευνοϊκό, ο νεκρός οδηγείται στον Όσιρι στο Ααρού. Αν το αποτέλεσμα είναι δυσμενές, ο δαίμων Αμμίτ (Καταβροχθιστής των καρδιών) -εν μέρει κροκόδειλος, εν μέρει λέων και εν μέρει ιπποπόταμος- καταβροχθίζει την καρδιά και ο νεκρός παραμένει στο Ντουάτ.Η μονοθεϊστική περίοδος
Ο Φαραώ Ακενατόν και η οκογένειά του λατρεύουν τον Ατέν.
Ένα σύντομο διάστημα μονοθεϊσμού συνέβη υπό την βασιλεία του Ακενατόν, εστιασμένη στην αιγυπτιακή ηλιακή θεότητα Ατέν. Ο Ακενατόν κήρυξε εκτός νόμου οποιαδήποτε άλλη λατρεία και έκτισε μια νέα πρωτεύουσα, την (Αμάρνα) γύρω από τον ναό του Ατέν.
Η θρησκευτική του μεταρρύθμιση κράτησε μόνο μέχρι τον θάνατο του γιου του Τουτανκχαμούν (βλ. και Τουταγχαμών). Στην πραγματικότητα, η αφαίρεση του Ακενατόν και του Τουταγχαμών από τον Τοίχο των Βασιλέων είναι πιθανό να σχετίζονται με δραστικές θρησκευτικές αλλαγές.
Σύμφωνα με ορισμένους αιγυπτιολόγους, ιδιαίτερα εκείνους που εκφράζουν την ιουδαιοχριστιανική αντίληψη, δεν είναι ορθό να θεωρείται η περίοδος του Ακενατόν ως μονοθεϊστική. Κατά την άποψή τους οι πιστοί δεν λάτρευαν τον Ατέν αλλά την βασιλική οικογένεια ως πάνθεον θεοτήτων που λάμβαναν τη θελια δύναμή τους από τον Ατέν. Σύμφωνα με άλλους αιγυπτιολόγους είναι η περίοδος του Ακενατόν είναι μονοθεϊστική ως προς τη φύση της.
Μετά την πτώση της δυναστείας Αμάρνα η αρχική θρησκεία επεβίωσε ως κυρίαρχη πίστη, έως την εγκαθίδρυση του Κοπτικού Χριστιανισμού και του Ισλάμ, αν και οι Αιγύπτιοι διατήρησαν τη σχέση τους με άλλες μονοθεϊστικές λατρείς. Η Αιγυπτιακή θρησκεία με τις συγκρητικές τάσεις της πρόβαλε μικρή αντίσταση στη διάδοση του Χριστιανισμού.
Το Αιγυπτιακό πάνθεον
Άθωρ, (Hathor) - "Οίκος του Ώρου", θεά αγελάδα της αγάπης και της μουσικής.
Ακέρ, (Aker) - "the Bender", προστάτης του ταξιδεύοντος ηλίου.
Άμμουτ, (Ammut) - "Καταβροχθιστής των Νεκρών", δαίμων που καταβρόχθιζε ψυχές.
Άμων, (Amon) - "ο Κρυμμένος", θηβαϊκός βασιλεύς των νεκρών.
Ανκέτ, (Anqet) - "Εναγκαλίζουσα Κυρία", θεά των υδάτων, Ελεφαντίνη.
Άνουβις, (Anubis) - "το Βασιλικό Παιδί", θεός-τσακάλι της μουμιοποίησης.
Απέπ, (Apep), ο όφις που προσπάθησε να σκοτώσει τον ήλιο.
Ατέν, (Aten), ηλιακός δίσκος.
Ατούμ, (Atum) - "ο Πλήρης", θεός του δύοντος ηλίου.
Γκεμπ, (Geb) - "Γη", θεός της γης.
Θωθ, (Thoth) - "Οδηγός", θεός-ίβις της σοφίας και της σελήνης
Ιμσέτυ, (Imsety) - "ο Ευγενικός", προστάτης του ήπατος του νεκρού.
Ιμχοτέπ, (Imhotep) - "Εκείνος που ερχεται εν ειρήνη", γιος του Πτα.
Ίσις, (Isis) - "ο Θρόνος", θεά της μαγείας.
Κεμπεχσενουέφ, (Qebehsenuef) - "Εκείνος που δροσίζει τον αδελφό του", Προστάτης των σπλάχνων του νεκρού.
Κεπερά, (Khepera) - "Εκείνος που έρχεται σε Ύπαρξη", θεός-σκαραβαίος του ανατέλλοντος ηλίου.
Κετές, (Qetesh) - "Ιερή", Σημιτική θεά της φύσης.
Κνεμού, (Khnemu) - "Προστάτης/Εμπλουτιστής" θεός της πλημμύριδας του Νείλου.
Κχονσού, (Khonsu) - "Ταξιδιώτης", θηβαϊκός θεός της σελήνης.
Μά'ατ, (Ma'at) - "Αλήθεια", θεά της τάξης και της αλήθειας.
Μερετσεγκέρ, (Meretseger) - "Εκείνη που αγαπά τη σιγή", θεά της Κοιλάδας των Βασιλέων.
Meshkhent - "Γενέθλιος τόπος", προστάτιδα θεά της γέννησης.
Μιν, (Min) - "ο Σταθερός", θεός της αρσενικής γονιμότητας
Μιχός, (Mihos) - "Αληθής έμπροσθέν τους", θεός-λέων, γιος της Μπαστέτ.
Μοντού, (Montu) - "Νομάδας", αιγυπτιακός θεός του πολέμου.
Μουτ, (Mut) - "Μητέρα", θηβαϊκή Μητέρα-Θεά.
Μπαστέτ, (Bastet) - "Καταβροχθίστρια Κυρία" Γάτα θεά του οίκου.
Μπατ, (Bat), αρχαία ουράνια θεά-αγελάδα.
Μπες, (Bes) Νάνος θεός της μουσικής και των πολεμικών επιχειρήσεων.
Μπουτό, (Buto) - "Εκείνη που είναι Πράσινη" θεά κόμπρα των Κάτω Αιγύπτου
Νεθ, (Neith) - "Εκείνη που είναι", θεά του πολέμου και της ύφανσης
Νεκχεμπέτ, (Nekhebet) - "Εκείνη που ανήκει στην Νεκχέμπ" θεά-όρνεο της Άνω Αιγύπτου
Νεφερτέμ, (Nefertem) - "Λωτός", θεός του λωτού, Μέμφις.
Νέφθυς, (Nephthys) - "Κυρία του Οίκου" Αδελφή της Ίσιδας, σύζυγος του Σετ
Νουν, (Nun) - "Άβυσσος" θεός των αρχέγονων υδάτων.
Νουτ, (Nut) - "Ουρανός", θεά του ουρανού.
Ντουαμουτέφ, Duamutef - "Εκείνος που υμνεί την μητέρα του" Προστάτης του στομάχου των θεών.
Όνουρις, (Onuris) - "Sky-Bearer" Πολεμιστής και ουράνιος θεός της Αβύδου.
Όσιρις, (Osiris) - "Εκείνος που βλέπει τον Θρόνο" Κύριος της μεταθανάτιας ζωής.
Ουεπουαουέτ, (Wepwawet), Οφιός - "Εκείνος που ανοίγει τους δρόμους", ψυχοπομπός.
Πτα, (Ptah) - "Δημιουργός" Μουμιοποιημένος θεός δημιουργός.
Ρε ή Ρα, (Re) - "Ήλιος", δημιουργός θεός του ήλιου.
Σατέτ, (Satet), θεά του Νείλου και της γονιμότητας.
Σεκμέτ, (Sekhmet) - "Ισχυρό Θηλυκό", θεά του πολέμου και της καταστροφής.
Σελκέτ, Selket - "Εκείνη που αναπνέει" θεά-σκορπιός της μαγείας.
Σέραπις, (Serapis) Συγκριτική θεότητα της μεταθανάτιας ζωής.
Σεσχάτ, (Seshat) - "Κυρία Γραφέας", θεά της μέτρησης.
Σετ, (Seth) - "To Dazzle", θεός του χάους, σκότωσε τον Όσιρι.
Σοκάρ, (Sokar), θεός της νεκρόπολης της μέμφιδας.
Σομπέκ, (Sobek) - "ο Παρατηρητής", θεός των κροκοδείλων.
Σοπντέτ, (Sopdet), θεά του άστρου Σείριος.
Σου, (Shu) - "Ξηρός", θεός του αέρα.
Ταουρέτ, (Tauret) - "η Μεγάλη", θεά των γυναικών και του οίκου.
Τεφνούτ (Tefnut), θεά της υγρασίας και της βροχής.
Χαπί, (Hapi) - "Δρομέας", Θεός του Νείλου.
Χαπύ, (Hapy) - "Δρομέας" προστάτης των πνευμόνων των νεκρων.
Χε, (Heh), θεός του απείρου.
Χεκέτ, (Heket), θεά-βάτραχος του απείρου.
Ώρος, (Horus) - "Υψηλά, Άνω", θεός γεράκι του ήλιου.
[Πηγή]
