Έθιμα και παραδόσεις ανά την Ελλάδα
τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή.
Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων). Η εορτή των Θεοφανίων συνοδεύεται από πολλά έθιμα και παραδόσεις.
Το όνομα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές. Η εορτή των Θεοφανείων λέγεται επίσης και Επιφάνεια και Φώτα ή Φωτά (ή Εορτή των Φώτων). Στην εορτή των Θεοφανίων γιορτάζουν τα ονόματα Φωτεινή, Φανή, Φώτιος (Φώτης), Τριάδα, Ουρανία, Ιορδάνης, Ιορδάνα, Περιστέρης, Περιστέρα, Θεοφάνης, Θεοφανία και Θεοχάρης.
Σύμφωνα με τις ευαγγελικές περικοπές, στις αρχές του 30ου έτους της ηλικίας του Ιησού, ο Ιωάννης (ο Πρόδρομος), γιος του Ζαχαρία και της Ελισάβετ, ο επιλεγόμενος στη συνέχεια Βαπτιστής, που ήταν 6 μήνες μεγαλύτερος του Χριστού, και διέμενε στην έρημο, ασκητεύοντας και κηρύττοντας το βάπτισμα μετανοίας, βάπτισε με έκπληξη και τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό.
Σύμφωνα με τα ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου και του Λουκά, κατά τη στιγμή της Βάπτισης κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα υπό μορφή περιστεράς στον Ιησού και ταυτόχρονα από τον ουρανό ακούσθηκε φωνή που είπε: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ω ευδόκησα».
ΈΘΙΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
Στην Ελλάδα, αλλά και στις χώρες όπου υπάρχουν απόδημοι Έλληνες, τα έθιμα των Θεοφανίων είναι τα εξής:
Κάλαντα Φώτων
Τα παιδιά τη παραμονή της εορτής και την επόμενη ημέρα λένε τα Κάλαντα Φώτων. Από θεολογική άποψη, απαλλαγμένα από κάθε άλλη επιρροή θεωρούνται μόνο αυτά που λέγονται στην Πάτμο. Αρχίζουν με τη δημιουργία του κόσμου και την ημέρα που ο Θεός όρισε τα ύδατα.
Συνεχίζουν με το προπατορικό αμάρτημα της Εύας και μετά αναγγέλλουν τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό με μόνιμη επωδό το «Καλή σου μέρα Αφέντη με την Κυρά».
Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα «Χρόνια Πολλά» το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή «κουλούρας» ονομαζόμενη «κολλίκι» (Βέροια) ή «κουλιαντίνα» (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται «Κουλουράδες» ή «Φωτάδες».
Θρακιώτικα κάλαντα Φώτων (Έβρου)
Σήμερα τα Φώτα κι Φώτισμός
κι αύριο ν-Αη Γιάννης Πρόδρομος
κι χαρές μιγάλες στουν Κύρ(γ)ιου μας
Σήμερα κυρά μας η Παναγιά
σπάργανα βαστάει κεριά κρατεί
κι στουν Άγιο Γιάννη πάϊνι
Άγιε Γιάννη αφέντη μου Πρόδρομε
δύνεσαι βαφτίσεις Θεού παιδί
Δύνομαι και παραδίνομαι
να βαφτίσω Θεού παιδί
Για να αγιάσουν βρύσες και τα νερά
για ν΄ανέβω πάνω στον ουρανό
για να ρίξω δρόσο και λιβανιά
να καταπραΰνουν τα διαβουλ(ι)κα
Καθαγιασμός Υδάτων
Ο καθαγιασμός των υδάτων αποτελεί ιδιαίτερη, έκτακτη ακολουθία της Ορθόδοξης Εκκλησίας που υπενθυμίζει τη Βάπτιση του Χριστούκατά την οποία ο ιερέας καθαγιάζει το νερό με ευχές, επίκληση του Αγίου Πνεύματος και τριπλή εμβάπτιση του Τιμίου Σταυρού μέσα στο νερό.
H ανέλκυση του Σταυρού (το «πιάσιμο του Σταυρού») γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού. Αυτός που πιάνει το Σταυρό αφού πρώτα το φιλήσει το περιφέρει στις οικίες και λαμβάνει πλούσια δώρα.
Ο χορός των Καλικάντζαρων
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας αναβιώνει ένα παρόμοιο έθιμο με διαφορετική ονομασία ανά περιοχή. Στη Θεσσαλία ονομάζεται Ρουγκατσάρια, στην Καστοριά Ραγκουτσάρια, στον Έβρο Ρουγκάτσια, σε άλλες περιοχές Ροκατζάρια.
Αυτά αποτελούνταν από ομάδες μεταμφιεσμένων ατόμων οι οποίες περιφέρονταν από σπίτι σε σπίτι με στόχο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη, παίρνοντας την ανάλογη αμοιβή.
Μερικά από τα απαραίτητα μέλη του κάθε ομίλου ήταν ο γαμπρός, η νύφη (νέος μεταμφιεσμένος), ο παπάς, ο παππούς, ο γιατρός και οι «αρκουδιάρηδες» ενώ συνήθως φορούν τρομακτικές μάσκες και κάνουν εκκωφαντικούς θορύβους με τα κουδούνια που φέρουν.
Ανάλογο εθιμοτυπικό είναι τα Μπαμπούγερα, που αναβιώνουν στην Καλή Βρύση της Δράμας. Το εθιμικό πλαισίωμα της θρησκευτικής γιορτής αρχίζει το πρωί της παραμονής.
Οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι προφέροντας ξορκιστικές λέξεις για να φύγουν τα καλακάντζουρα και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων τα μπαμπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία.
Οι Μωμόγεροι είναι ένα Ποντιακό έθιμο που γινόταν στον Πόντο τα αρχαία χρόνια μέχρι και τις ημέρες μας. Το έθιμο είναι σατιρικό και συνηθίζεται κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων (15 Δεκεμβρίου) μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου, άλλα μερικές φορές μέχρι τον μήνα του Φεβρουαρίου.
Λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης των Ποντίων, το έθιμο ήταν μια μορφή αναγνώρισης της Ελληνικής προέλευσής τους, και επίσης ένας τρόπος να ξεχαστεί από την Τουρκική δουλεία, και τις βίαιες εξισλαμίσεις.
Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής τηρείται το έθιμο των Φωταράδων. Ο «βασιλιάς» φορώντας το ταλαγάνι και φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει το χορό ενώ ακολουθούν οι φωταράδες κρατώντας ξύλινα σπαθιά για να ξυλοφορτώσουν εκείνους που θα επιδιώξουν να πάρουν το λουκάνικο που στήνεται στη μέση του χωριού.
Στη Νικήσιανη Καβάλας αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων. Αναπαριστά τη μάχη της ζωής και του θανάτου. Παλικάρια και παιδιά ντυμένα με προβιές και ζωσμένα με βαριά κουδούνια, βγαίνουν από τα σοκάκια του χωριού και με τον εκκωφαντικό θόρυβο ξορκίζουν το κακό και φέρνουν το αισιόδοξο μήνυμα της ζωής. Το έθιμο των Αράπηδων αναβιώνει και σε αρκετά χωριά της Δράμας.
Στον Έβρο, εκτός από τα Ρουγκάτσια, την ημέρα των Θεοφανίων μαγειρεύεται η Μπάμπω (γριά), που δεν είναι τίποτε άλλο από το παχύ έντερο των γουρουνιών γεμισμένο με ψιλοκομμένο κρέας, πράσο, ρύζι και μυρωδικά, που αποτελεί το καθιερωμένο φαγητό των Φώτων στα περισσότερα χωριά του Έβρου με προέλευση από την Ανατολική Ρωμυλία.
Επίσης, φτιάχνεται η Χριστόκλουρα, μια παραλλαγή του Χριστοκούλουρου. Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη ζύμωναν και να έφτιαχναν τη «Χριστόκλουρα», η οποία είναι κεντημένη με τα κεντήματα να αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου.
infiltr8or
[Πηγή]
Οι απόψεις του ιστολογίου μας δεν συμπίπτουν απαραίτητα με το περιεχόμενο των άρθρων που δημοσιεύουμε
