Αν ξεκινήσουμε από τις νεαρές ηλικίες, θα δούμε πως επικρατεί η ψευδαίσθηση πως η τιμωρία κάνει τα παιδιά πιο ειλικρινή.
Μια μελέτη του 2015, που δημοσιεύθηκε σε περιοδικό πειραματικής ψυχολογίας των παιδιών, αποκάλυψε πως τα παιδιά είναι πιο πιθανόν να πουν την αλήθεια όταν η τιμωρία δεν αποτελεί μέρος της εξίσωσης.
Παρομοίως, οι ερευνητές έχουν αποδείξει επίσης, πως οι ιστορίες όπου η ανειλικρίνεια έχει αρνητικές συνέπειες για τον ψεύτη, δεν αποτελούν αποτελεσματικό αποτρεπτικό παράγοντα, οπότε είναι προτιμότερο για τα παιδιά να ακούν ιστορίες όπου οι πρωταγωνιστές ανταμείβονται για την ειλικρίνειά τους.
Ωστόσο, το ψέμα είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ανάπτυξης ενός παιδιού, καθώς όπως μας λένε οι ψυχολόγοι, τους βοηθάει να καταλάβουν πως οι άλλοι άνθρωποι έχουν την δική τους προσωπική ζωή.
Ο Ντάν Αριέλι, καθηγητής ψυχολογίας και συμπεριφορικής οικονομίας, έχει μελετήσει για πολύ καιρό τους ανειλικρινείς τρόπους των ανθρώπων, χρησιμοποιώντας αυτό που ονομάζει "πειράματα Μάτριξ". Τα πειράματα έχουν ως εξής.
Στους σπουδαστές πανεπιστημίου δίνεται ένα πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα για να απαντήσουν σε είκοσι ερωτήματα μαθηματικών. Για κάθε σωστή απάντηση που αναφέρουν - όχι γράφουν, αλλά μόνο αναφέρουν - παίρνουν ένα δολάριο.
Κανένας δεν ελέγχει τις απαντήσεις τους και τα τεστ τους ρίχνονται αμέσως στον τεμαχιστή χαρτιού. Το πείραμα Μάτριξ αποκάλυψε πως το 70% των 40.000 σπουδαστών είπαν ψέματα για τον αριθμό των σωστών απαντήσεων, με σκοπό να πάρουν περισσότερα χρήματα.
Αλλά όταν οι σπουδαστές έπαιρναν μάρκες, τις οποίες ύστερα αντάλλαζαν με τα χρήματα, δημιουργώντας έτσι μια απόσταση μεταξύ του ψέματος και της ανταμοιβής, τα ψέματα διπλασιάστηκαν.
Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ανησυχητικό αν σκεφτούμε το πόσες οικονομικές συναλλαγές περιλαμβάνουν ψηφιακά χρήματα και όχι τα μετρητά.
Σε γενικές γραμμές, οι εθελοντές των πειραμάτων Μάτριξ είπαν ψέματα για το προσωπικό τους όφελος, αλλά οι ερευνητές βρήκαν πως οι κοινωνικές νόρμες έχουν επίσης σημαντικό ρόλο.
Για παράδειγμα, όταν είναι ξεκάθαρο ότι κάποιος κλέβει στο τεστ, αλλά δεν τιμωρείται με κανέναν τρόπο, οι υπόλοιποι έχουν την τάση να κάνουν το ίδιο. Αυτό αποδείχτηκε όταν ο Αριέλι και η ομάδα του προσέλαβαν έναν ηθοποιό για να συμμετάσχει στο πείραμα.
Η δουλειά του ηθοποιού ήταν να πει ψέματα πως τελείωσε το τεστ μέσα σε μόλις 30 δευτερόλεπτα από την έναρξη, να παραδώσει το τεστ, να πληρωθεί και να φύγει από την αίθουσα.
Μετά από αυτό, πολλοί σπουδαστές αποφάσισαν να κάνουν το ίδιο, όχι επειδή δεν θα λάμβαναν καμία τιμωρία, αλλά επειδή νόμιζαν πως θα ήταν κάτι κοινωνικά αποδεκτό.
Ωστόσο τη δεύτερη φορά, ο Αριέλι και η ομάδα του έντυσαν τον ηθοποιό με ένα πουλόβερ ενός άλλου πανεπιστημίου, για να δουν τι θα κάνουν οι σπουδαστές όταν δουν κάποιον "ξένο" να κλέβει στις εξετάσεις.
Όταν τελικά ο ηθοποιός επανέλαβε τις ενέργειές του, οι σπουδαστές έγιναν ξαφνικά πιο ειλικρινείς. Στην ουσία αποστασιοποιήθηκαν από τον ψεύτη "ξένο" και αποφάσισαν να ακολουθήσουν τις ηθικές τους αξίες.
Όμως, παρά τις ηθικές αξίες και τα προσωπικά ιδανικά του καθενός, οι άνθρωποι τείνουν να αλλάζουν συμπεριφορά όταν δέχονται ηθικές υπενθυμίσεις. Σε μια παραλλαγή του πειράματος Μάτριξ, ο Αριέλι και η ομάδα του έμαθαν πως οι άνθρωποι λένε λιγότερα ψέματα όταν κάτι τους θυμίσει μια θρησκευτική έννοια, όπως οι Δέκα Εντολές.
Στο πείραμα όπου οι σπουδαστές κλήθηκαν να θυμηθούν τις Δέκα Εντολές, ακόμα και ανεπιτυχώς, κανένας σπουδαστής δεν είπε ψέματα. Αποφάσισαν να μην κλέψουν μόνο και μόνο στην ιδέα του σωστού και του λάθους, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Παρόμοια αποτελέσματα υπήρχαν και όταν στους σπουδαστές υπενθυμιζόταν ο ηθικός κώδικας του πανεπιστημίου, ακόμα και όταν το πανεπιστήμιο δεν είχε κανέναν κώδικα.
Άλλα πειράματα έδειξαν πως οι άνθρωποι είναι πιο ειλικρινείς όταν βλέπουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη ή μια εικόνα με κάποιον να τους κοιτάζει, ακόμα και αν είναι μόνο δύο ζωγραφισμένα μάτια.
Ωστόσο, τα ψέματα μπορούν να γίνουν μια συνήθεια για τον εγκέφαλό μας. Εγκεφαλογραφήματα έχουν δείξει πως όταν λέμε ψέματα υπάρχει μια πολύ έντονη δραστηριότητα στις περιοχές που έχουν να κάνουν με τα συναισθήματα.
Ωστόσο, με κάθε νέο ψέμα, μικρό ή μεγάλο, αυτή η εγκεφαλική δραστηριότητα μειώνεται. Άλλη μία περιοχή του εγκεφάλου που δείχνει έντονη δραστηριότητα όταν λέμε ψέματα, είναι ο προμετωπιαίος φλοιός, που κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν τύψεις και να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος.
Το 2005, ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια παρατήρησαν σημαντικές διαφορές στον προμετωπιαίο φλοιό ανάμεσα στους παθολογικούς ψεύτες και τον μέσο άνθρωπο.
Στην ουσία, οι παθολογικοί ψεύτες έχουν καλύτερη "δικτύωση" σε εκείνη την περιοχή του εγκεφάλου, που τους επιτρέπει όχι μόνο να λένε ψέματα πιο αποτελεσματικά, αλλά και να επηρεάζονται λιγότερο συναισθηματικά όταν το κάνουν.
Mr. Fantastic
[Πηγή]
Οι απόψεις του ιστολογίου μας δεν συμπίπτουν απαραίτητα με το περιεχόμενο των άρθρων που δημοσιεύουμε
