EK ΤΩΝ ΜΕΓΙΣΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ ΚΑΙ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ
Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
σημερινή Ολυμπιάδα Χαλκιδικής.
Tα αποτελέσματα μετά από πολυετείς έρευνες αφήνουν ελάχιστες αμφιβολίες για το εξαιρετικής σημασίας ταφικό μνημείο που ταυτίζεται πλέον με τον Σταγειρίτη φιλόσοφο.
Τόσο τα ανασκαφικά δεδομένα όσο και παλιές γραμματειακές πηγές συγκλίνουν στην άποψη ότι το αψιδωτό οικοδόμημα και ο βωμός σε μαρμαροθετημένο δάπεδο των ελληνιστικών χρόνων, που αποκάλυψαν οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη το 1996, δεν μπορεί παρά να ήταν ο τάφος και το ηρώο του Αριστοτέλη.
Ένα ταφικό ηρώο όπου οι Σταγειρίτες μετέφεραν και εναπόθεσαν την τέφρα του φιλοσόφου αμέσως μετά τον θάνατο του στη Χαλκίδα, τον τίμησαν ως ήρωα, σωτήρα, νομοθέτη και δεύτερο «οικιστή» της πόλης τους, εφόσον με δική του μεσολάβηση στον Φίλιππο επανιδρύθηκαν (340 π.Χ) τα Στάγειρα, που είχαν καταστραφεί από τον ίδιο Μακεδόνα βασιλιά το 349 π.Χ.
«Δεν έχουμε αποδείξεις αλλά ισχυρότατες ενδείξεις – φθάνουν σχεδόν στη βεβαιότητα. Η θέση στην οποία κτίστηκε το πεταλωτό οικοδόμημα, μέσα στην πόλη και κοντά στην Αγορά (κατά παρέκκλιση των νενομισμένων), με πανοραμική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις.
Η εποχή της κατασκευής του στην αρχή-αρχή ακόμη της ελληνιστικής περιόδου. Το ασύμβατο για άλλες χρήσεις σχήμα του. Ο δημόσιος χαρακτήρας του και η μεγάλη βιασύνη που διακρίνεται στην κατασκευή του, με ποιοτικό, αλλά ετερόκλητο οικοδομικό υλικό σε δεύτερη χρήση.
Η ύπαρξη βωμού σε τετραγωνισμένο δάπεδο. Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το σωζόμενο αψιδωτό κτίσμα ήταν ο τάφος-ηρώο του Αριστοτέλη», επισημαίνει ο ανασκαφέας, μελετητής των αρχαίων Σταγείρων, αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης στην πρώτη επιστημονική ανακοίνωση που κάνει σήμερα για τον «τάφο του Αριστοτέλη» στο παγκόσμιο συνέδριο «Αριστοτέλη 2.400 χρόνια».
Το ταφικό οικοδόμημα εντοπίστηκε ανάμεσα στη στοά του 5ου αιώνα και στον αρχαϊκό ναό του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σωτείρας (6ος αιώνας π.Χ.), μεταξύ της αρχαϊκής και της κλασικής πόλης, στη χερσόνησο «Λιοτόπι».
Η αψιδωτή του κάτοψη (10 περίπου μέτρα), το σχήμα του, η ύπαρξη ορθογωνίου μαρμαροθετημένου δαπέδου με κενή επιφάνεια-βωμό (1,30x1,70 μ.) είχαν προβληματίσει πολύ τον αρχαιολόγο ερευνητή, καθώς περιβάλλει επακριβώς έναν τετράγωνο βυζαντινό πύργο.
Είναι σαφές ότι οι Βυζαντινοί το κατέστρεψαν αναταράσσοντας εντελώς τα αρχαιολογικά στρώματα. Ο ημικυκλικός τοίχος του ταφικού μνημείου, ωστόσο, διατηρείται σε ύψος δύο περίπου μέτρων.
Το οικοδόμημα έφερε στέγη με κεραμίδια από το βασιλικό κεραμοποιείο, επιβεβαιώνοντας τον δημόσιο χαρακτήρα του. Υπερυψωμένος, πλατύς κτιστός δρόμος οδηγούσε σε είσοδο του μνημείου, που ήταν προσπελάσιμο για προσφορές και απονομή τιμών.
Κινητά ευρήματα, κεραμική, περισσότερα από πενήντα νομίσματα χρονολογούν τάφο και βωμό στους χρόνους περίπου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ποιος όμως ήταν ο ένοικός του; Γραμματειακές πηγές δίνουν τη ζητούμενη απάντηση, με κυριότερες το χειρόγραφο αρ. 257 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης και μία αραβική βιογραφία του Αριστοτέλη.
Σύμφωνα με αυτές, μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα (322 π.Χ.) οι Σταγειρίτες μετέφεραν την τέφρα του με χάλκινη υδρία, την έθαψαν σε μεγάλο υπέργειο τάφο μέσα στην πόλη τους, δίπλα στον οποίο έστησαν και βωμό, σε έναν τόπο που τον ονόμασαν «Αριστοτέλειον» και στον οποίο συνεδρίαζε στο εξής η Βουλή. Προς τιμήν του καθιέρωσαν μεγάλες ετήσιες γιορτές και αγώνες, τα «Αριστοτέλεια».
Στο ταφικό ηρώο του Αριστοτέλη και στα ερείπια της πόλης όπου περπάτησε πριν από 2.400 χρόνια θα ξεναγηθούν αύριο 250 και πλέον αριστοτελιστές από 40 χώρες, οι οποίοι μελετούν με ευλάβεια το έργο του πιο αναγνωρίσιμου Έλληνα φιλόσοφου.
Περισσότερα από 25 χρόνια αφιέρωσε στις ανασκαφές και την έρευνα ο αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης για να φέρει στο φως τεκμήρια, να τα συναρτήσει με τις αρχαίες πηγές, για να καταλήξει στο συμπέρασμα το οποίο σεμνά είχε ψελλίσει από το 1996.
Όπως αναφέρει, ο κ. Σισμανίδης ήταν από τους πιο ακριβοθώρητους αρχαιολόγους στη Βόρεια Ελλάδα, από αυτούς που δεν μιλούσαν ποτέ αν αυτό που είχαν να πουν δεν έφερε την σφραγίδα της απόδειξης.
Ο κ. Σισμανίδης παρουσιάζει τα ντοκουμέντα της πολυετούς έρευνάς του για τον τάφο-ηρώο στον οποίο εναποτέθηκε η τέφρα του Αριστοτέλη, αυτού που τα συμπεράσματά του είναι μέχρι σήμερα σημείο τομής της φιλοσοφικής σκέψης, μόνιμη πρόκληση σε όλους τους επιγόνους που ακόμη κι αν διαφωνούν επικαλούνται τα επιχειρήματα του, του ανθρώπου που εξέτασε κάθε νοητικό πεδίο της εποχής του γράφοντας περίπου τετρακόσιες πραγματείες, για την πολιτική, την ηθική, την λογοτεχνία και την επιστήμη, αυτού που δικαίως χαρακτηρίστηκε από τον Πλάτωνα "ο πρώτος αναγνώστης βιβλίων" στην ανθρώπινη ιστορία.
Το «Κόκκινο Θεσσαλονίκης» δημοσιεύει μεγάλο μέρος των στοιχείων και συμπερασμάτων και τις σχετικές φωτογραφίες και αναπαραστάσεις που αναμένεται να προκαλέσουν παγκόσμιο ενδιαφέρον για ένα αρχαιολογικό εύρημα που δεν θα είναι πνιγμένο στη λάσπη καμιάς «εθνικής» ανάγκης και καμιάς προπαγάνδας.
Εξάλλου το σύνολο της πολυετούς ενασχόλησης του κ. Σισμανίδη θα περιμένει, λίγο ελπίζουμε, καθώς είναι έτοιμοι για δημοσίευση τρεις (3) τόμοι με όλο το ανασκαφικό υλικό από την περιοχή.
Σύμφωνα με τον κ. Σισμανίδη στην πλαγιά του βορειότερου άκρου των Σταγείρων, κοντά στη Στοά της Αρχαίας Αγοράς αποκαλύφθηκε πολύπλοκο σύμπλεγμα διαφορετικών μεταξύ τους κτισμάτων που χρονολογούνται από την αρχαϊκή μέχρι και τη βυζαντινή περίοδο ως και τα νεώτερα χρόνια.
Δυόμιση μέτρα δυτικά της πύλης του αρχαϊκού τείχους, αποκαλύφθηκε ένας μεγάλος τετράγωνος πύργος των βυζαντινών χρόνων τον οποίο περιβάλλει ένα εντυπωσιακό αψιδωτό οικοδόμημα, που δίνει αρχικά την εντύπωση πυργοειδούς κατασκευής της αρχαϊκής οχύρωσης.
Ωστόσο όπως παρατηρεί κ. Σισμανίδης «προσεκτικότερη παρατήρηση και πολλά κινητά ευρήματα απ΄ αυτό, πείθουν ότι χρονολογείται στους πρώιμους ελληνιστικούς χρόνους».
Οι τοίχοι του κτίσματος αυτού σώζονται σε μέγιστο ύψος 1,80, και έχουν το μικρό σχετικά πάχος των 1,10 μ., «το οποίο είναι βεβαίως απαγορευτικό, για να ερμηνευτεί αυτό ως πύργος της αρχαϊκής οχύρωσης» ενώ «σημαντικό χαρακτηριστικό του είναι ότι χτίστηκε με πολύ καλό οικοδομικό υλικό, το οποίο είναι προφανές ότι βρίσκεται εδώ σε δεύτερη χρήση και προέρχεται από παλαιότερα δημόσια κτίσματα.
Έτσι, ενώ οι τοίχοι του είναι χτισμένοι, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, ακανόνιστα, χρησιμοποιούν όμως σε μεγάλο βαθμό εξαιρετικής ποιότητας και επεξεργασίας γωνιόλιθους μαρμάρου, ασβεστολίθους και γρανίτη, ενώ παράλληλα διαπιστώνεται και ιδιαίτερη σπουδή στην κατασκευή τους, αφού η ποιότητα δεν είναι όμοια ούτε ως προς το υλικό που χρησιμοποιήθηκε κατά τόπους, ούτε ως προς τον τρόπο δόμησης».
Σειρά δομικών χαρακτηριστικών του κτιρίου και άλλες ανασκαφικές ενδείξεις «οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι η ανέγερση του οικοδομήματος έγινε, για κάποιον λόγο, ιδιαίτερα εσπευσμένα».
Ο αρχαιολόγος θα αναφερθεί αναλυτικά στις ανασκαφές που έφτασαν μέχρι τον βράχο και έδωσαν πολλά ευρήματα ενώ εντόπισε και την θύρα εισόδου. Για είκοσι χρόνια τουλάχιστον ο κ. Σισμανίδης ενέσκηψε στα προβλήματα χρονολόγησης των ευρημάτων και φυσικά των ερμηνειών τους καθώς δεν ήταν αρκετό το γεγονός ότι το κτίριο αναγόταν στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια, στην περίοδο δηλαδή αμέσως μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου.
Τα κινητά ευρήματα «πολυπληθής και καλής ποιότητας, η οποία αντιπροσωπεύεται από όστρακα διαφόρων αγγείων, κυρίως σκύφων, πινακίων, κυλίκων και κανθάρων. Και πάνω από πενήντα νομίσματα αρκετά Αλέξανδρου Γ΄, ορισμένα κοπές της Αμφίπολης και της Θεσσαλονίκης, ενώ τα υπόλοιπα είναι των Επιγόνων, όπως του Αντιγόνου Γονατά, Δημητρίου Πολιορκητή κλπ» και κεραμική παραγωγής του βασιλικού κεραμοποιείου επέτειναν από την μία τις χαρές και από την άλλη τις αμφιβολίες.
Τα ευρήματα δεν απαντούσαν στο ερώτημα «τι ήταν αυτό το πεταλόσχημο οικοδόμημα; Γιατί κατασκευάστηκε;». Τέλος, γιατί στο κέντρο αυτού του περίεργου κτιρίου υπήρχε -όπως αποδείχθηκε- βωμός;
Το «αρμολόγημα» των ευρημάτων έκαναν τελικά οι αρχαίες πηγές. Η εξαντλητική έρευνα οδήγησε σε αρκετές πηγές και ενδεικτικά αναφέρουμε την αραβική βιογραφία του Αριστοτέλη, του β΄μισού του 11 αι. μ. Χ. που αντιγράφει βιογραφία του Αριστοτέλη, από κάποιον Πτολεμαίο, που έζησε κατά το α΄ μισό του 4 αιώνα μ.Χ. και στην οποία αναφέρεται:
« Όταν ο Αριστοτέλης πέθανε (στη Χαλκίδα, τον Οκτώβριο του 322 π.Χ.), οι Σταγειρίτες έστειλαν και έφεραν την τέφρα του στην πατρίδα τους, την τοποθέτησαν μέσα σε χάλκινη υδρία και κατόπιν απέθεσαν την υδρία αυτή σε μια τοποθεσία, που την ονόμασαν “Αριστοτέλειον”.
Κάθε φορά που είχαν σημαντικές υποθέσεις και ήθελαν να λύσουν δύσκολα προβλήματα, συγκαλούσαν σ΄ αυτόν τον τόπο την συνέλευσή τους». Οι πληροφορίες αυτές επαναλαμβάνονται «στο χειρόγραφο αριθμ. 257 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας (κώδικας Ματσίανης στ. 257), που χρονολογείται γύρω στο 1300 μ.Χ.».
Κι αφού αναφερόμαστε στον τάφο του Αριστοτέλη o κ. Σισμανίδης μετέρχεται ακριβώς της Αριστοτελικής Λογικής για να διατυπώσει τα συμπεράσματά του, ότι το κτίριο αυτό «δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο»:
«Έχουμε άραγε, κατόπιν όλων των ανωτέρων, κάποιο λόγο για να μην θεωρήσουμε ότι το προβληματικό, από την άποψη της ερμηνείας του, αψιφωτό οικοδόμημα, που παραπάνω περιγράψαμε, ήταν ο τάφος του Αριστοτέλη; Υπάρχει κάτι που δεν ταιριάζει ή ενοχλεί σ΄ αυτήν την ερμηνεία;
Αντίθετα, θεωρούμε, χωρίς ωστόσο να έχουμε αποδείξεις, παρά μόνον ισχυρές ενδείξεις, ότι όλα συντείνουν προς αυτήν την εκδοχή: Η θέση στην οποία κτίστηκε μέσα στην πόλη και κοντά στην Αγορά με πανοραμική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις, η εποχή της κατασκευής του στην αρχή - αρχή ακόμη της ελληνιστικής περιόδου, το ασύμβατο γι άλλες χρήσεις σχήμα του, ο δημόσιος χαρακτήρας του και η μεγάλη βιασύνη που διακρίνεται στην κατασκευή του, με καλό, αλλά ετερόκλητο οικοδομικό υλικό σε δεύτερη χρήση».
Ο αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης
Η ζωή και το έργο του Αριστοτέλη
Όπως γράφει το wikipedia, o Αριστοτέλης ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και πολυεπιστήμονας, γιος του Νικομάχου, ο οποίος πέθανε νωρίς και την κηδεμονία του, την ανέλαβε ο Πρόξενος από τον Αταρνέα.
Σε ηλικία 17 ετών εισέρχεται στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στην Αθήνα, και παραμένει εκεί έως τα 37 του έτη και συνδέεται τόσο με τον ίδιο τον Πλάτωνα, όσο και με τον Εύδοξο, τον Ξενοκράτη και άλλους στοχαστές.
Τα έργα του αναφέρονται σε πολλαπλά είδη επιστημών, όπως φυσική, βιολογία, ζωολογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση,θέατρο, μουσική, ρητορική, πολιτική κ.ά, τα οποία συνιστούν το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα στη Δυτική Φιλοσοφία.
Η περίοδος της ωριμότητας αρχίζει με τις βιολογικές έρευνες και τα συμπεράσματά του είναι η πρώτη συστηματοποίηση των βιολογικών φαινομένων στην Ευρώπη.
Δάσκαλος του Μ. Αλεξάνδρου
Μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, φεύγει από την Αθήνα και κατόπιν εντολής του Φιλίππου, αναλαμβάνει το 343 π.Χ./42 τη διδασκαλία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα: «ο Αριστοτέλης υπήρξε ο πρώτος γνήσιος επιστήμονας στην ιστορία… και κάθε κατοπινός επιστήμονας του οφείλει κάτι».
Ως διδάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Αριστοτέλης, απέκτησε διάφορες ευκαιρίες και αφθονία προμηθειών. Έτσι, ίδρυσε μια βιβλιοθήκη στο Λύκειο, η οποία έγινε αρωγός στην παραγωγή εκατοντάδων έργων του.
Το γεγονός ότι υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα, τον οδήγησε στις απόψεις του πλατωνισμού, αργότερα, όμως, μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, οδηγήθηκε, περισσότερο, σε εμπειρικές μελέτες και μετατοπίζεται από τον πλατωνισμό στον εμπειρισμό.
Πίστευε ότι οι ιδέες και οι γνώσεις όλων των λαών βασιζόταν, τελικά, στην αντίληψη. Στις απόψεις του, για τις φυσικές επιστήμες, βασίστηκαν πολλά έργα του.
Μαζί με το δάσκαλό του Πλάτωνα αποτελεί σημαντική μορφή της φιλοσοφικής σκέψης του αρχαίου κόσμου, και η διδασκαλία του διαπερνούσε βαθύτατα τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη μέχρι και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα. Υπήρξε φυσιοδίφης, φιλόσοφος, δημιουργός της λογικής και ο σημαντικότερος από τους διαλεκτικούς της αρχαιότητας.
To σύνολο της επιρροής του, συχνά τον κατατάσσει μεταξύ των κορυφαίων παγκοσμίων προσωπικοτήτων όλων των εποχών με τη μεγαλύτερη επιρροή, μαζί με τον δάσκαλο του, τον Πλάτωνα, και τον μαθητή του, τον Μέγα Αλέξανδρο.
Μαρίνα Νικολάκη
Οι πρώτες δηλώσεις του ανασκαφέα των αρχαίων Σταγείρων, Κώστα Σισμανίδη, για τον τάφο του Αριστοτέλη
[Πηγή]