μεσαιωνικής Ιρλανδίας και της Ουαλίας.
Αυτές οι λογοτεχνικές πηγές συμπληρώνονται από το εικονογραφικό και αρχαιολογικό αρχείο του προ-χριστιανικού κελτικού κόσμου της Εποχής του Σιδήρου, παράλληλα με τις εξωτερικές παρατηρήσεις για τους κελτικούς λαούς και τη δρυιδική θρησκεία τους από μαρτυρίες που μετέφεραν αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Ποσειδώνιος, ο Πλούταρχος και ο Ιούλιος Καίσαρας.
Από αυτές τις διαφορετικές πηγές μπορούμε να αναπτύξουμε μερικώς την εικόνα ενός μαγικο - θρησκευτικού συστήματος που αντλεί ενίοτε στοιχεία σε ό,τι αφορά στις πρακτικές και τις πεποιθήσεις του εμφανώς από άλλα σημεία του ινδοευρωπαϊκού κόσμου κατά την τελευταία χιλιετία πριν την έλευση του Χριστιανισμού.
Από μία άλλη άποψη, ιδιαίτερα από την οπτική γωνία της κελτικής παράδοσης της Ιρλανδίας, είναι επίσης δυνατό να διακρίνουμε σε αυτήν τη μυθολογική αφήγηση μια ασυνήθιστα περίπλοκη αισθητική και μεταφυσική σύλληψη, η οποία οφείλει ενδεχομένως την παρουσία της στα γηγενή στοιχεία της προϊστορικής Δύσης -συμπεριλαμβανομένων των πρώιμων μεγαλιθικών πολιτισμών της Παλαιολιθικής και της πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3500 -1500 Π.Κ.Ε.).
Ο αρσενικός θεός, ο σύζυγος αυτής της θεϊκής ύπαρξης συνδεόταν στενότερα με τον ανθρώπινο κόσμο της φυλής και των διαφορετικών προγόνων του. Ο ζωικός συμβολισμός, πιθανή κληρονομιά των τοτεμικών θρησκευτικών μορφών, διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην κελτική διαμόρφωση του ιερού.
Τέλος, ο κελτικός μυθολογικός κόσμος διαπερνάται από ένα πλήθος παράλληλων πραγματικοτήτων, γνωστές συλλογικά ως Άλλος κόσμος ή Αλλόκοσμος -όποιος τέμνει ενίοτε τον φυσικό κόσμο, δημιουργώντας σημεία εισόδου για τα μαγικά όντα και τη δημιουργία θαυμαστών φαινομένων.
Ανιμισμός στον κελτικό κόσμο
Οι πρώτοι κελτικοί λαοί περιβάλλονταν κυριολεκτικά –σε ό,τι αφορούσε στον τρόπο ζωής τους- από τον φυσικό κόσμο. Βίωναν διαρκώς την παρουσία του και η κοινότητα εξαρτάτο πλήρως από αυτόν τους για την ισορροπία τη γονιμότητα και τις βασικές της ανάγκες ή ανέσεις. Ακόμη και για τον ισχυρότερο βασιλιά ο σκληρός χειμώνας ή μια κατεστραμμένη σοδειά χώμα ήταν σοβαρότατος κίνδυνος για τη φυσική συνέχεια της κοινότητας.
Το ζωικό βασίλειο ήταν επίσης πανταχού παρόν: βοοειδή, σκυλιά, πρόβατα, χήνες και οι χοίροι περιέβαλλαν άτομα και αγροικίες, ενώ λύκοι, αρκούδες και άγριοι κάπροι ζούσαν στα πυκνά δάση. Η οργανική και ανόργανη φύση κάλυπτε την ύπαιθρο και κυριαρχούσε στον νου του προβιομηχανικού ανθρώπου γενικότερα σε όλα τα επίπεδα.
Η πνευματική αποτύπωση της συγκεκριμένης κατάστασης παρήγαγε ένα διακριτό καθολικό πρότυπο πεποιθήσεων, γνωστό στους ανθρωπολόγους σήμερα με τον όρο "ανιμισμός". Για να το θέσουμε απλά, ήταν μια αναγνώριση της ζωντάνιας της φύσης, όχι μόνο υπό την βιολογική της έννοια αλλά και ως συνόλου ιδεατών οντοτήτων, των οποίων ο ανθρώπινος κόσμος ήταν ένα αναπόσπαστο τμήμα.
Στη βρετανική κελτική παράδοση, το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της ανιμιστικής σκέψης βρίσκεται στο Βιβλίο του Ταλιέσιν υπό τη μορφή ποιήματος γνωστού ως Καντ Κοντέ (Cad Goddeu), ή 'Μάχη των Δένδρων'.
Τοτεμισμός, μεταμόρφωση και μαγική μετακίνηση στην κελτική μυθολογία
Η μεταβλητότητα ήταν η σφραγίδα του ονειροχρονικού, ανιμιστικού κόσμου. Για τον προϊστορικό νου όλα όσα τον περιέβαλλαν φαίνονταν ασταθή, είτε αυτά αφορούσαν σε ανθρώπους είτε σε ζώα και στη φύση γενικότερα.
Η απόδοση τέτοιου είδους συμπαθητικών συγγενειών ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του θεμελίωσε ένα επίσης διακριτό σύστημα μαγικο - θρησκευτικών πεποιθήσεων γνωστό στην ανθρωπολογία και τη θρησκειολογία με τον γενικό όρο τοτεμισμός.
Ο τοτεμισμός φαίνεται πως έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας σε όλα τα μήκη και πλάτη της υδρογείου και ο κελτικός πολιτισμός δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Τούτο φαίνεται ιδιαίτερα στις διαφορετικές σχολές βάρδων που διατήρησαν την αρχαία παράδοση, ακόμη και μετά την περίοδο του μεσαίωνα.
Ο βασικός κελτικός τοτεμικός μύθος φαίνεται να προϋποθέτει ένα απόμακρο παρελθόν, στο οποίο δεν ήταν ακόμα πλήρως διακεκριμένα τα χαρακτηριστικά που διαιρούν τις κατηγορίες της φύσης. Σε αυτό το απόμακρο παρελθόν πρόγονοι που συνδύαζαν τα ανθρώπινα και ζωικά –ακόμα και φυσικά- χαρακτηριστικά γνωρίσματα συνδέθηκαν με ανθρώπινες πατριές ως προστατευτικά τοτέμ.
Κάθε μια από αυτές τις πατριές αισθανόταν συγγένεια με το ζώο ή το σχετικό χαρακτηριστικό γνώρισμα. Ήταν μάλιστα απαγορευμένο, δηλαδή taboo να επιχειρήσει κανείς να βλάψει αυτά τα πλάσματα ή το ανάλογο φυσικό τοπίο με οποιονδήποτε τρόπο. Διαφορετικά προκαλούσε το θυμό του δαιμονικού πνεύματος.
Στον μεσαιωνικό κελτικό κόσμο τέτοιες τοτεμιστικές πεποιθήσεις ενσωματώθηκαν τμηματικά στο σύνθετο μυθικό όραμα των νεοδρυιδικών βαρδικών σχολών. Το μοτίβο της μεταμόρφωσης αποτελεί ένα από τα ορόσημα της κελτικής μυθολογίας, όπως σημειώθηκε από διάφορους παρατηρητές.
Για παράδειγμα, η μεγάλη κελτική θεά Μποάντα (Boanda), συνδέεται με τις όμορφες αγελάδες της. Ο πολεμιστής - ήρωας Κουχουλάιν (Cuchulainn) συνδεόταν με ένα κυνόμορφο τοτέμ. Το ταμπού ήταν ο φόνος των σκυλιών και το όνομά του σήμαινε κυριολεκτικά "το κυνηγόσκυλο του Culann (το Smith)'.Ο Κόναλ Κέρναχ (Conal Cernach), σαν τον αρχαίο κερασφόρο γαλατικό θεό Κερνούνο, (ο Χερν ο Κυνηγός της αγγλικής μυθολογίας), συνδέθηκε τόσο με το φίδι όσο και με το αρσενικό ελάφι. Η λατρεία της θεάς-φορβάδας παίζει σημαντικό ρόλο στην ουαλική κελτική παράδοση με τη μορφή της Ρίανον (Rhiannon).
Η εικονογραφία του ειδωλολατρικού βρετανικού κόσμου της Εποχής του Σιδήρου και της ρωμαϊκής Βρετανίας δείχνει ότι ο τοτεμιστικός ζωομορφισμός ήταν τμήμα της εικονογραφίας του ιερού, σε ό,τι αφορά στη δρυιδική μυθολογία.
Η ερμηνεία της μεταμόρφωσης στον κελτικό κόσμο σχετίζεται με την δρυιδική πεποίθηση περί μετενσάρκωσης ή πιο συγκεκριμένα της μαγικής μετακίνησης, στοιχεία της οποίας απαντώνται συχνά στα μεσαιωνικά ιρλανδικά και ουαλικά κείμενα.
Σε ιρλανδικούς μύθους όπως ο Τόχμαρκ Ιτέιν (Tochmarc Ιtain) ('Ο οδυρμός της Ιτέιν') και επιμέρους ιστορίες από το Ταΐν Μπο Κουέιλγκνε (Tain Bο Cuailgne ή «Επιδρομή του Κούλεϊ»), οι μαγικές μορφές από το μακρινό παρελθόν διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στα πλαίσια της δράσης που τίθεται σε παρόντα χρόνο στο μυθικό αφήγημα.
Στο Τόχμαρκ Ιτέιν, που απαντάται και ως «Αποπλάνηση της Ιτέιν", η ηρωίδα μεταμορφώνεται αρχικά από έναν ζηλότυπο ανταγωνιστή σε μαγική μύγα, και κατόπιν περιφέρεται από ακτή σε ακτή ωθούμενη από τις θύελλες της δρυιδικής μαγείας.
Αιώνες αργότερα, καταπίνεται από κάποια ευγενή κυρία στην αυλή του Κόνχομπουρ (Conchobur) στο Βασίλειο του Ουλάιντ (Ulaid) και ξαναγενιέται εκεί ως πριγκήπισσα. Στην ενήλικη ζωή της ακολουθείται από τους ανταγωνιστές εραστές του Αλλόκοσμου από την προηγούμενη ύπαρξή της.
Η ανταγωνιστική δράση των εραστών της Ιτέιν, από την άλλη –εξαιτίας της εικονοπλασίας της- παραπέμπει στον ανταγωνισμό δύο αρχαίων ταύρων, των οποίων η σύγκρουση προβάλλεται σε δύο μείζονες φυλετικές περιοχές, το Ουλάιντ (Ulaid) και το Κρουάχου (Cruachu).
Ένα από τα τμήματα αυτού του έπους αναζητά την ιστορία αυτού του ανταγωνισμού σε δύο δρυίδες της εποχής των μεγαλιθικών μνημείων, τους Όχαλ (Ochall) και Μποντμπ (Bodb).
Η μαγική τους σύγκρουση πέρασε μέσα από μια σειρά φυσικών μεταμορφώσεων –ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνεται το κοράκι, υδρόβια πλάσματα και και φασματικές μορφές– πριν τελικά καταβροχθιστούν με τη μορφή σπόρων σταριού από ένα κοπάδι βοοειδών και ξαναγεννηθούν ως δύο μεγάλοι ταύροι Φιν (Finn) «ο Φωτεινός» και Ντάμπ (Dub) «ο Σκοτεινός» αντίστοιχα.
Θεοί, θεές και ήρωες του Κελτικού κόσμου
Δεδομένου ότι εξελικτικά ο άνθρωπος επιτυγχάνει μεγαλύτερο έλεγχο στο περιβάλλον του, η ενστικτώδης δεισιδαιμονία του τοτεμιστικού ανιμισμού αντικαθίσταται από μια ορθολογική, ανθρωπόμορφη μορφή πνευματικότητας, στην οποίο μια ιδιαίτερη ομάδα ανδρών ή γυναικών συμμετέχει σε ημερολογιακές ιεροτελεστίες, ενώ οι θεότητες παρουσιάζουν όλο και περισσότερο ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Στη Βρετανία, αυτή η διαδικασία άρχισε πιθανώς κατά τη διάρκεια της μεγαλιθικής εποχής, συνεχίστηκε στην Εποχή του Σιδήρου και διατηρήθησε ακόμα και στους ύστερους μεσαιωνικούς χρόνους, ενσωματώνοντας και οργανώνοντας ορθολογικά τα αρχαϊκά στοιχεία.
Αντίθετα από άλλες ινδοευρωπαϊκές παραδόσεις, ο κελτικός μυθολογικός κόσμος δεν διέθετε σταθερό πάνθεον λειτουργικών θεοτήτων με τον τρόπο που διέθεταν μυθολογίες όπως η Ελληνική και η Ρωμαϊκή.
Αντίθετα, κάθε φυλή διέθετε τους δικούς της προγονικούς ήρωες και θεότητες –στις οποίες απέδιδε σειρά των μυθικών πράξεων- και τους επικαλείτο επανειλημμένα για προστασία και υποστήριξη σε όλους τους τομείς της φυλετικής ζωής.
Αυτές οι θεότητες ήταν τόσο πολυάριθμες, ώστε για την πλειοψηφία είναι λιγοστά τα ατομικά στοιχεία που μπορούμε να σταχυολογήσουμε. Ωστόσο, υπήρξαν ορισμένες μορφές που φαίνεται ότι στοίχειωσαν την κελτική φαντασία -αρχετυπικές οντότητες στις οποίες εντασσόταν η ταυτότητα των τοπικών ηρώων, των ηρωίδων ή των προγόνων.
Σαφέστερα από τα άλλα αρχέτυπα αναφέρεται η θεά -οι διασυνδέσεις της οποίας με το έδαφος και τη γονιμότητα απαντώνται σε όλο τον κελτικό κόσμο. Η θεά μπορεί να φέρει την επωνυμία μιας περιοχής – όπως η Έριου για την Ιρλανδία, Κάλιαχ Βερ (Cailliech Beara) για τις νοτιοδυτικές περιοχές της Μποάντα (Boanda), πνεύμα του ποταμού Μπόιν (Boyne) και θεά της ομώνυμης κοιλάδας.
Σε άλλες περιστάσεις, αυτή η σχέση υπονοείται μεταφορικά με το μοτίβο του βασιλιά που απεικονίζεται πάντα ως σύζυγος της κυρίαρχης θεάς.
Στην αγκαλιά ενός αληθινού βασιλιά, η θεά παρείχε ζεστασιά και γενναιοδωρία. Στην περίπτωση ενός ψευτοβασιλιά όλα αυτά αποσύρονταν, αφήνοντας πίσω τους εξασθένηση και δυστυχία για τους υπηκόους του, έως ότου βρισκόταν ο αληθινός βασιλιάς.
Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις στα διάφορα χρονικά ότι τέτοιες πεποιθήσεις διατηρήθηκαν έως τη μεσαιωνική περίοδο, όπως φαίνεται από τους καταλόγους των μεσαιωνικών χρονογραφικών αρχείων όπως το Μπρουτ υ Τγουϊσύγκιον (Brut y Twysygion) ή το Χρονικά των Σκώτων (Chronica Scottorum).
Οι ιρλανδικές πηγές είναι περισσότερο πληροφοριακές για αυτή τη σχέση, με μια πρώιμη πραγματεία, το Αουντάκτ Μορέιν (Audact Morainn), στο οποίο ο βασιλιάς παρουσιάζεται λίγο-πολύ ως αρχιερέας της λατρείας της θηλυκής θεότητας, πέρα από πολέμαρχος και φυλετικός αρχηγός.
Ξεχωριστή μεταξύ των Ουαλλών βρίσκουμε την Ρίανον (Rhiannon) τη «μεγάλη βασίλισσα», μία ανάμεσα στις γυναίκες φυλετικούς αρχηγούς και θεές τις Τρι Ριένι (Tri Rieni). Πέρα από την ιρλανδική θάλασσα, ο μυθολογικός κύκλος εξουσιάζεται από την πανταχού παρούσα θεά της κοιλάδας Μπουν, Μποάντ(α), βασίλισσα των νεράιδων του Σύντχε.
Είναι ερωμένη του Ιντ Ντάγκντα (Ind Dagda) και μητέρα πολυάριθμων αλλοκοσμικών ηρώων. Συνδέεται μυστηριακά με τον ποταμό Μπουν, όπως ειπώθηκε πιο πάνω, έναν ποταμό γνωστό στις μεσαιωνικές βαρδικές παραδόσεις ως «Στέγη του Ωκεανού».
Οι τιτανικές μορφές των Μωρ Μπέντιγκεϊντφραν (Mawr Bendigeidfran), Μπέλι (Beli) και Κάσναρ Βλέντιγκ (Casnar Wledig) από το Μαμπινόγκιον (Mabinogi) αναδεικνύουν αντίθετα το πατριαρχικό αρχέτυπο του φυλετικού αρχηγού, όπως και οι Ιντ Ντάγκντα (Ind Dagda), Μανάνναν (Manannan) και ύστερες μορφές όπως ο Φιν ΜακΚουμχάιλ (Finn MacCumhail) και ο Ντίαμαιρτ ΜακΚέρμπχολ (Diamairt MacCerbhall) της ιρλανδο-σκωτικής παράδοσης.
Διάσημοι ιστορικοί βασιλείς όπως ο Βασιλιάς Αρθούρος, ο Κόελ Χεν (Coel Hen) και ο Ρύντερχ Χάελ (Rhydderch Hael) ανέπτυξαν παρόμοια χαρακτηριστικά, καθώς αυξάνονταν οι μύθοι τους.
Σε αυτά τα βασικά αρσενικά και θηλυκά αρχέτυπα βεβαίως εμφανίστηκε μέσα στην κελτική μυθολογική παράδοση μια μορφή εσωτερικής διαφοροποίησης. Η προφανέστερη είναι η διχοτομία ανάμεσα στο αρχέτυπο της βασίλισσας και το αρχέτυπο της θεάς ή το αρχέτυπο του ήρωα και εκείνο του φυλετικού αρχηγού.
Το αρχέτυπο του νεαρού ήρωα φαίνεται πως αντιπροσώπευε τις ασταθείς δυνάμεις της εξέλιξης, της ανάπτυξης και της αλλαγής. Συνήθως πρόσφερε τις δεξιότητες και τις υπηρεσίες του στην αυλή ενός καθιερωμένου βασιλιά, ο οποίος αντιπροσώπευε την αρχή της ώριμης κυριαρχίας, της συνοχής και της ιδιοκτησιακής ευθύνης, μέσω της θρησκευτικής και πολιτικής θέσης του, που νομιμοποιείτο με τον συμβολικό γάμο του με τη θεά.
Παράλληλα με τη διχοτομία ήρωας-φυλετικός αρχηγός, υπάρχουν πολυάριθμα άλλα υποσύνολα μέσα στη βασική δυαδικότητα θεός-θεότητες. Μερικά σημάδια της ινδοευρωπαϊκής επιρροής στην κελτική μυθολογία φαίνονται στην εμφάνιση αυτόνομων λειτουργικών τύπων θεοτήτων.
Οι υπάρχουσες θεότητες απέκτησαν στην πορεία του χρόνου συγκεκριμένες διασυνδέσεις με τη μαγεία, με τον πόλεμο ή με τη γεωργία, για παράδειγμα, και εξατομικεύθηκαν. Οι θηλυκές θεότητες διαφοροποιήθηκαν επίσης μέσω αυτής της διαδικασίας σημαντικά: η πανκελτική θεότητα Μπρίγκιντ (Brigit, Brigid) ή Νύφη απέκτησε ιδιαίτερα ισχυρές ταυτόχρονες διασυνδέσεις τόσο με την αγνότητα και την παρθενία, όσο και με τη γονιμότητα ή τον τοκετό.
Ήταν επίσης η κόρη θεά –θηλυκό αντίστοιχο ενός εξίσου διαδεδομένου ήρωα και νεαρού θεού του Λούγκους (Lugus) ή Άνγκους ΜακΟκ (Oengus MacOc). Το αντίστοιχό της στο θηλυκό πάνθεον διακρίνεται σε ισχυρές μητρικές μορφές όπως η Μοντρόν ή η Μποάντα, ή οι σκοτεινές θεές Μπαβ και Μόριγκαν, που αντιπροσωπεύουν τις αρχές του πολέμου και της καταστροφής.
Ο κελτικός "Άλλος κόσμος"
Αυτό που αναφέρεται συχνά ως κελτικός «Άλλος κόσμος» είναι ένα διακριτό σώμα μύθων και παραμυθιών για αυτό το βασίλειο και τους κατοίκους του και διείσδυσε, μέσω του αρθουριανού κύκλου και των σχετικών παραδόσεων, στους αφηγηματικούς πολιτισμούς της δυτικής Ευρώπης συνολικά.
Το γνωστό ύφος των παραμυθιών για τον νεραϊδόκοσμο -από την Ιρλανδία ως στα δάση της Ρωσίας- οφείλει πολλά σε πεποιθήσεις τέτοιου είδους.
Οι σχολιαστές τείνουν να μιλούν για τον «Άλλο κόσμο» της κελτικής μυθολογίας ως μοναδιαία οντότητα. Στην πραγματικότητα ο κελτικός άλλος κόσμος δεν ήταν λιγότερο τεμαχισμένος από τον φυλετικό κόσμο που ανέπτυξαν συνειδητά οι πρώτοι κελτικοί λαοί.
Ακόμη και η γειτονική πατριά απεικονιζόταν σε διαφορετικές διαβαθμίσεις της «ετερότητας». Συνολικά θεωρούμενη τούτη η ποιότητα έγινε μαγνήτης για κάθε είδους φανταστικές προβολές.
Οι κελτικοί αλλόκοσμοι, λοιπόν, έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Οι κάτοικοί τους τείνουν να είναι είτε ακραία όμορφοι ή ειδεχθείς και τερατώδεις. Επίσης στον αλλόκοσμο συναντά κανείς φανταστικά ζώα και ισχυρά μαγικά αντικείμενα.
Η απόκτηση τέτοιων θαυμαστών θησαυρών είναι ο συχνός στόχος των αναζητήσεων στον Άλλο κόσμο που αναλαμβάνουν ανθρώπινοι ήρωες. Ενίοτε κάποιος θνητός μπορεί να γίνει εραστής μιας νεράιδας «από τη γη της αιώνιας νιότης», την «πεδιάδα των απολαύσεων» ή άλλες τέτοιες παραδείσιες τοποθεσίες.
Κατά τον ίδιο τρόπο αγαπημένο θέμα της κελτικής μυθολογικής αφήγησης είναι η αποπλάνηση μιας θνητής πριγκήπισσας και η απαγωγή της στη «γη του θέρους», ή οπουδήποτε αλλού μπορεί να βρίσκεται το μαγικό βασίλειο της αλλοκοσμικής ύπαρξης.
Τα πλάσματα του άλλου κόσμου δεν ήταν ούτε θεία, ούτε πλήρως «θνητά» (υπό την ευρύτερη έννοια της λέξης). Ήταν μαγικά ισχυρά, αλλά και επιρρεπή σε παράξενες αδυναμίες. Ενίοτε κάποιος έξυπνος θνητός ήρωας εκμεταλλευόταν τέτοιες αδυναμίες και αποκτούσε τις περίφημες παραχωρήσεις της μαγικής τους δύναμης.
Η σχέση τους με τον κόσμο των ανθρώπων μπορούσε να είναι φιλική καθώς επίσης και εχθρική. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα η μυθολογική αφήγηση περιλαμβάνει γάμους και άλλες μορφές συμμαχίας μεταξύ των κόσμων.
Οι θνητοί που διαμένουν σε τόπους του Άλλου κόσμου, επιστρέφουν για να διαπιστώσουν ότι έχουν περάσει πολλές γενεές κατά την απουσία τους - ή αντίστροφα, αυτό που φαίνεται ως δεκαετίες στην αλλοκοσμική πραγματικότητα, παρουσιάζεται ως λιγοστές ώρες θνητού χρόνου.
Καλντρόν η ιερή χύτρα
Η χύτρα (Cauldron) Gundestrup βρίσκεται στο Εθνικό μουσείο της Δανίας. Courtesy Malene Thyssen.
Ιδιαίτερα συνδεμένο με τη θεά είναι το σύμβολο της ιερής χύτρας. Η σημασία αυτού του ιδιαίτερου συμβόλου συνδέεται στενά με την ιδέα της πηγής ή της κρήνης, στις λατρείες των ποτάμιων θεαινών του κελτικού κόσμου.
Καλντρόν της αναγέννησης, της έμπνευσης και της αφθονίας είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των χρονικών της κελτικής μυθολογικής αφήγησης. Εκτός από τα παραπάνω, όμως, η χύτρα μάλλον καταλάμβανε κεντρικό ρόλο στον κόσμο της κελτικής φυλετικής ζωής.
Ήταν η πηγή της τροφής και της πόσης για την οικογένεια και κεντρικό σημείο για την πλέον ολοκληρωμένη από τις κελτικές κοινωνικές δραστηριοτήτες, τη γιορτή του φυλετικού αρχηγού.
Παραδοσιακά, η τελετή περιελάμβανε τη σφαγή ενός χοίρου και τον βρασμό του στο φυλετικό καλντρόν. Στους πολεμιστές δίνονταν κατόπιν μερίδες με ακριβή σειρά προτεραιότητας, βάσει των ηρωικών ανδραγαθημάτων τους, και ακολουθούσε ένα κύπελλο με υδρόμελο που πρόσφερε η βασίλισσα.
Η χύτρα, ενώ είναι ένα σύμβολο των αναπαραγωγικών, θρεπτικών και εμπνευστικών ιδιοτήτων του θηλυκού απεικονιζόταν συχνά στην παγανιστική κελτική εικονογραφία στα χέρια του φυλετικού θεού, ενός κηδεμονικού πατριάρχη με έντονα χθόνια χαρακτηριστικά.
Στην ιρλανδική παράδοση, ο φύλακας του καλντρόν είναι απλά γνωστός ως Ιντ Ντάγκντα (Ind Dagda), «ο καλός θεός» με πρωτόγονα χαρακτηριστικά και τις φαλλικές αποδόσεις.
Τα βίαια ζευγαρώματά του με τη σκοτεινή θεά Μόριγκαν (Mσrrigan) ευθύνονται σύμφωνα με ένα πρώιμο μύθο για τη διαμόρφωση ορισμένων πεδιάδων, κορυφογραμμών και λόφων της Ιρλανδίας.
Ο Πεν Άνουφν (Penn Annwfn), με τη χύτρα και τις σχέσεις του με τον κάτω κόσμο, είναι ένας άλλος σημαντικός φορέας αυτού του αρχετύπου στον βρετανικό κελτικό μυθολογικό κόσμο του Μπαμπινόγκι (Mabinogi.
Η αρθουριανή έκδοση του αρχετύπου αποτυπώνεται στον βασιλιά του Δισκοπότηρου (Γκράαλ), η υγεία και η ζωτικότητα του οποίου συνδέεται μυστηριωδώς με την κατάσταση της γης του.
Μεσαιωνικές πηγές
Οι ιρλανδικές πηγές πριν από τη χρήση του χαρτιού γράφονταν σε ακατέργαστη περγαμηνή (vellum) σε μια διακριτή μικρογράμματη γραφή που αντανακλά περίπου μια χιλιετία λογοτεχνικής παράδοσης.
Υπάρχοντα παραδείγματα, προερχόμενα από τα τέλη του 11ου έως τα τέλη του 16ου αιώνα (αν και μερικές φορές περιέχουν το υλικό που αντιγράφεται από τις πολύ προγενέστερες γραφές), βρίσκονται σε κώδικες ή συλλογές που διαμορφώθηκαν στις διάφορες βιβλιοθήκες της Ιρλανδίας και της Βρετανίας και της Γαλλίας.
Πέραν των Χρονικών, τα κυριότερα είναι το Βιβλίο του Άρμαγκχ (Book of Armagh), το Βιβλίο του Μπάλιμοτ (Book of Ballymote), το Βιβλίο του Φερμόι (Book of Fermoy), το Βιβλίο του Γκλένταλαφ (Book of Glendalough), το Βιβλίο του Λέκαν (Book of Lecan), το Βιβλίο του Λάινστερ (Book of Leinster), το Βιβλίο του Λίσμορ (Book of Lismore), το Βιβλίο των Δικαιωμάτων (Book of Rights), το Βιβλίο του Νταν Κάου (Book of the Dun Cow) ή Lebor na hUidre, το Βιβλίο του Ούι Μχάινε (Book of Uí Mhaine) το Λέαμπχαρ Μπρηκ (Leabhar Breac) το Λέαμπχαρ Κλάινε Σούιμπνε (Leabhar Clainne Suibhne) και το Κίτρινο Βιβλίο του Λέκαν (Yellow Book of Lecan).
Αυτά χειρόγραφα είναι η πηγή για τα σημαντικότερα κείμενα της αρχαίας και μέσης ιρλανδικής λογοτεχνίας, όπως οι μακρές επικές αφηγήσεις (σάγκα), οι γενεαλογίες, αποσπάσματα του νόμου και πολλή άλλη παραδοσιακή γνώση.
Τα σημαντικότερα επιζόντα χειρόγραφα της προνορμανδικής περιόδου συνδέονται με κέντρα γνώσης όπως το Κλονμακνόιζ (Clonmacnoise) και το Γκλένταλαφ (Glendalough).
Μυθολογικοί κύκλοι
Οι μυθολογικοί κύκλοι στην κελτική μυθολογία είναι μεγάλα σώματα ψευδο-ιστορικής αφήγησης, μυθιστορίας, σε μορφή πρόζας που επικεντρώνονονται στις φανταστικές εισβολές που έλαβαν χώρα κυρίως στις πρωτοϊστορικές φάσεις της Ιρλανδίας και καταλήγουν στην άφιξη των ημίθεων Τουάθα ντε Ντανάν (Tuatha Dé Danann), του πρώτου εξ αυτών, του Λου Λάμφοτα (Lug Lámfhota), την ήττα τους από τους θνητούς Μιλήσιους.
Οι Τουάθα ντε Ντανάν είναι ένας από τους τέσσερις μεγάλους κύκλους της πρώιμης ιρλανδικής παράδοσης μαζί με τον κύκλο του Όλστερ, τον κύκλο των Φένιαν και τον Κύκλο των Βασιλέων.
Κάπως αδόκιμα σήμερα, η φράση μυθολογικός κύκλος πλάστηκε για να περιγράψει εκείνες τις πρώιμες αφηγήσεις οι οποίες, ελλείψει μιας διακριτής κελτικής κοσμολογίας, διαπραγματεύονται την προέλευση και τα ευδιάκριτα υπολείμματα της προχριστιανικής θρησκείας.
Η χρήση τους είναι προγενέστερη του όρου κελτική μυθολογία, παρόλο που δεν παρουσιάζουν κάποια ιδιαίτερη χρονολογική σειρά. Για παράδειγμα, ενώ πολλά από τα γεγονότα ενός μυθολογικού κύκλου των Τουάθα ντε Ντανάν εμφανίζονται ότι συνέβησαν πριν από τα γεγονότα που αφηγούνται άλλοι κύκλοι, η σύνθεση μεμονωμένων αφηγημάτων χρονολογείται σήμερα ως μεταγενέστερη της διαμόρφωσης του κύκλου Ώλστερ και ορισμένων ιστοριών του κύκλου Φένιαν.
Θεότητες
Ντίβα, Ντέβα, Ντεβόνα Γαλατικό πάνθεο, λατρεία υδάτων, Ηπειρ. Ευρώπη Η "Θεία"
Επόνα Γαλατικό πάνθεο, λατρεία υδάτων, Ηπειρ. Ευρώπη Ιπποκρήνη (epos+ona=ίππος+κρήνη)
Ουοσέγκους (Vosegus) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία υδάτων, Ηπειρ. Ευρώπη Προστάτης των δασωδών Βοσγίων
Αρντβίνα (Ardvina) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία υδάτων, Αρδέννες Νύμφη των Αρδεννών
Αρντνόμπα (Ardnoba) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία υδάτων, Μέλανας Δρυμός Νύμφη του Μέλανα Δρυμού
Νεμάουσους (Nemausus) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία υδάτων, Ηπειρ. Ευρώπη θεός προστάτης της πόλης Νιμ
Μπορμάνους (Borvo, Bormo Bormanus) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία υδάτων, Ηπειρ. Ευρώπη Ο βράζων, θεός των θερμών πηγών
Ρόμπους (Robus=Δρυς) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία των δασών, Πυρηναία Θεωρείται από ορισμένους χρονογράφους ο υπέρτατος θεός των Γαλατών
Φάγκους (Fagus) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία των δασών, Πυρηναία Φηγός
Τρες Άρμπορες (Tres Arbores) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία των δασών, Πυρηναία Τρία Δένδρα
Σεξ Άρμπορες (Sex Arbores) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία των δασών, Πυρηναία Έξι Δένδρα
Αμπέλιο (Abellio) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία των δασών, Πυρηναία Μηλέα
Μπουξένους (Buxenus) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία των δασών, Πυρηναία Πύξος
Λούγκος (Lugos), Γαλατικό πάνθεο, λατρεία ζώων, Lugudunum Κοράκι
Άρτιο (Artio) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία ζώων, Βέρνη Άρκτος
Τάρβος τριγκάρανους (Tarvos trigaranus) Γαλατικό πάνθεο, λατρεία ζώων, Βέρνη Ταύρος με τρεις γερανούς (πτηνά)
Έσους (Esus) Περίοδος Ανθρωπομορφισμού (Λουκ. Fars 1.444) Θεός ξυλοκόπος, πιθανώς άλλη μορφή του Τεουτάτες, ταυτίστηκε με τον Κουχουλάιν
Τάραν (Taran) Περίοδος Ανθρωπομορφισμού Θεός της βροντής, αντίστοιχος του ρωμαϊκού Zeus
Τεουτάτες εξελλ. Τουτάτης (Teutates) Περίοδος Ανθρωπομορφισμού Ο "πατέρας του λαού", ο θεός της φυλής. Πιθανώς θείο επίθετο.
Όγκμα (εξελλ. Όγμιος) Περίοδος Ανθρωπομορφισμού Εκπολιτιστής θεός της ευγλωττίας και της πειθούς. Θεψρείται και όψη του Ερμή Τεουτάτες
Μπόρβο (Borvo, Bormo ή Bormanus) Περίοδος Ανθρωπομορφισμού Ο Απόλλων των Γαλατών. Ο Δίων Κάσσιος (LXXVII) τον αναφέρει ως ίσος του Ασκληπιού και του Σέραπι
Σεγκόμο Segomo (Νικητής), Belaton ή Βelatu-cadros, Camulus (Ισχυρός), Leberennus
(ο πρώτος των θεών), Dunates (Προστάτης των φρουρίων), Caturix (Βασιλέας της μάχης).
Περίοδος Ανθρωπομορφισμού στην κοιλάδα του Ροδανού, τη Βουργουνδία, την Ωβέρνη, τη Βρετάνη αντίστοιχα. Ο Άρης των Γαλατών στις διάφορες φυλετικές εκδοχές του.
Μπελισάμα (Belisama) Περίοδος Ανθρωπομορφισμού Εκείνη που μοιάζει με φλόγα
Ντις Πάτερ (Dis Pater) Περίοδος Ανθρωπομορφισμού Κατά τον Ιούλιο Καίσαρα κοινός πατέρας, "από τον οποίο καυχώνται ότι κατάγονται όλοι οι Γαλάτες". Χθόνια θεότητα που ταυτίζεται πιθανώς με τον Πλούτωνα.
Σουκέλους (Sucellus), Silvanus Περίοδος Ανθρωπομορφισμού στη Βελγική και τη Ναρβωνική Γαλατία αντίστοιχα Ο θεός με το σφυρί, ταυτίζεται ενίοτε με τον Θωρ της Σκανδιναβικής μυθολογίας
Κερνούνος Περίοδος Ανθρωπομορφισμού Ο κερασφόρος.
Θεωρείται ο γαλατικός Σέραπις Ντάνου (Danu) ή (Donu) στην Ιρλανδία και Don στη Μεγάλη Βρεττανία Νησιωτικό πάνθεον Μητέρα θεά Τουάθα ντε Ντανάν (Tuatha Dé Danann) Νησιωτικό πάνθεο - γαελική και κελτική φιλολογία Κυρ. η φυλή της θεάς Danu Γκόβανον (Govannon) ή Γκοΐβνιου (Goibniu) Νησιωτικό πάνθεο Βρετανία και Ιρλανδία αντίστοιχα Σιδηρουργός) είναι ο Ήφαιστος της φυλής.
Πρωτότοκος της Ντάνου Λυδ (Lludd), Νυδ (Nudd) ή Λυδ λαυ ερέιντ (Lludd llaw ereint) (Ουαλ.) ή Νουάδα Άργετλαμ (Nuada Argetlam) Νησιωτικό πάνθεο Ο Αργυρόχειρ, δευτερότοκος γιος της Ντάνου
Αμέθον (Amaethon) Νησιωτικό πάνθεο Προστάτης της γεωργίας Γκύντιον (Gwydion) Νησιωτικό πάνθεο Εκπολιτιστής θεός, θεωρείται το αντίστοιχο του ηπειρωτικού Όγκμα Άριανροντ Arianrod Νησιωτικό πάνθεο Μονογενής κόρη της Ντάνου, "αργυρός τροχός", προστάτιδα θεά του αστερισμού corona borealis, τον οποίο οι Ουαλλοί ονόμαζαν Caer Arianrod (πύργος της Άριανροντ).
Λυρ (Llyr) (Ουαλ.) ή Λερ Ler Νησιωτικό πάνθεο Το όνομά του πιθανώς αναφέρεται στον Ωκεανό. O Τζέφρεϊ του Μονμάουθ (Geoffroi de Monmouth) στα Χρονικά του τον ταυτίζει με τον αρχαίο βασιλέα της Μεγάλης Βρετανίας.
Μπραν (Bran)ή Μπρον (Bron) Νησιωτικό πάνθεο σε Ιρλανδία και Ουαλία αντίστοιχα Γιος του Λυρ
Μανάνναν (Manannan) (ιρ.) ή Μαναβύνταν (Manawyddan) (ουαλ.). Νησιωτικό πάνθεο σε Ιρλανδία και Ουαλία αντίστοιχα Γιος του Λυρ Μόριγκαν (Morigain) ή Μόριγκου (Morigu) Νησιωτικό πάνθεο σε Ιρλανδία και Ουαλία αντίστοιχα Μεγάλη βασίλισσα.
Παρουσιάζεται με όψη φρικαλέα στους πολεμιστές που πηγαίνουν στη μάχη για να επιστρέψουν νικητές ή να ηττηθούν Ντάγκντε (Dagde), πιθανή σύντμηση του Dagodevos, Νησιωτικό πάνθεο Ιρλανδία Aδελφός της θεάς Ντον, διαθέτει ένα μαγικό καλντρόν από το οποίο μπορούν να τραφούν όλοι οι άνθρωποι της γης.
Άνγκους (Angus) Νησιωτικό πάνθεο Ιρλανδία Ο Έρωτας των Ιρλανδών. Το ουαλικό του αντίστοιχο είναι η Ντούιν ή Ντούινβεν (Dwyn ή Dwynwen), η αγία του έρωτα.
Μπριγκίντ (Brigit) (η γαλατική θεά Brigantia). Το ουαλικό αντίστοιχό της είναι η Κέριντγουεν (Kerridwen) ( Νησιωτικό πάνθεο Ιρλανδία H αγία προστάτιδα της πόλης Κιλντάρε, η θεά της ποίησης και κάτοχος του καλντρόν της έμπνευσης και της επιστήμης.
Ντιάνκενχτ (Diancencht) Νησιωτικό πάνθεο Ιρλανδία Ο θεός της υγείας και της θεραπείας. Είναι ο Ιρλανδός Ασκληπιός.
Μίντερ (Mider) ή Μέντυρ (Medyr) Νησιωτικό πάνθεο σε Ιρλανδία και Ουαλία αντίστοιχα Θεός του Άλλου κόσμου, ο οποίος εμφανίζεται σε μεταγενέστερους μύθους με τη μορφή ενός επιδέξιου τοξότη.
Μπάλορ (Balor) ή Υσπαντάντεν (Yspaddaden) Νησιωτικό πάνθεο σε Ιρλανδία και Ουαλία αντίστοιχα Ο Ιρλανδός γίγαντας "με το κακό μάτι". Έχει τα βλέφαρά του κλειστά και για να ανοίξουν χρειάζεται δικράνι
Πούιλ (Puyll) σύζυγο τη και γιο τον Pryderi, ο οποίος διαδέχεται τον πατέρα του ως βασιλιάς
του "Annion" (το υπερπέραν των Βρετόνων).
Νησιωτικό πάνθεον Ουαλία Σύμμαχος και βοηθός των παιδιών του Λυρ στον αγώνα του κατά των παιδιών της Ντον.
Ρίανον (Rhiannon), πιθανώς από το Rigantona, που σημαίνει μεγάλη βασίλισσα. Νησιωτικό πάνθεο Ουαλία Μοιράζεται τον θρόνο του βασιλείου των σκιών με τον Μαναβύνταν αμπ Λυρ Manawyddan ab Llyr
[Πηγή]
Το είδαμε εδώ