Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ....

ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΑΚΗ

Στην αρχαία Θράκη επικρατούσε η πολυγαμία. Ο Ηρόδοτος *(1) αναφέρει για τους Κρηστωναίους Θράκες *(2), ότι «έχει γυναίκας έκαστος πολλάς». Σε διασωθέν απόσπασμα του Ηρακλκείδου *(3) για την πολιτεία των Θρακών, αναφέρεται, ότι «γαμεί έκαστος τρεις και τέσσαρας, εισί δε οι και τριάκοντα και θεραπαίναις χρώνται». Το ίδιο.... επιβεβαιώνεται και από τον Μαίνανδρο σε ένα απόσπασμα που παρατίθεται από τον Στράβωνα *(4) και στο οποίο θεωρεί ακριβή όσα αναφέρονται στο αποσπασμά του, παρατηρόντας ότι «λέγει ο Μένανδρος περί αυτών ού πλάσας, ώς εικός, αλλ΄ εξ ιστορίας λαβών». Επί πλέον ο Μένανδρος εμφανίζει ένα Θράκα να αναφέρει για τους
γάμους της πατρίδας του:
«..Γαμεί γαρ ημών ουδέ είς, είμή δέκ΄, ή ένδεκα γυναίκας, δώδεκά τε, πλείους τινές.
Άν τέτταρας δ΄ ή πέντε γεγαμηκώς τύχη καταστρέφη τις, ανυμέναιος, *(5) άθλιος
άνυμφος ούτος επικαλείτ΄ εν τοίς εκεί…».
Σύμφωνα με τα ανωτέρω ένας γαμέτης *(6) στη Θράκη που νυμφεύεται λιγότερες από πέντε γυναίκες δεν θεωρείται άξιος τιμής, αλλά άθλιος και ανύπανδρος, με την υποτιμητική σημασία (ανυμέναιος) *(5). Παρόμοιες με τους Θράκες συνήθειες και αντιλήψεις είχαν και οι Μήδοι, οι οποίοι ήταν πολύγαμοι, και οι άνδρες που είχαν οικογένειες με λιγότερες από τις πέντε συζύγους, υπελάμβαναν αυτό ως συμφορά! *(7)
Αλλά και ο Ευριπίδης *(8) το 420 π.χ. στην ομώνυμη τραγωδία του βάζει την Ανδρομάχη να λέγει, απευθυνόμενη στην Ερμιόνη, ότι στη Θράκη «το λέχος *(9) δίδωσι πολλαίς είς ανήρ κοινούμενος». Το έθιμο αυτό της πολυγαμίας σύμφωνα με τον Ευστάθιο, που επικαλείται την μαρτυρία του Αρριανού, προέκυψε από τον Βασιλιά των Θρακών Δολόγκο, ο οποίος απέκτησε πολλά παιδιά από πολλές γυναίκες. *(10)
Οι αρχαίοι Θράκες αγνοούσαν τον θεσμό της προίκας, αντιθέτως αγόραζαν τις γυναίκες αντί σημαντικού τιμήματος από τους γονείς τους. Και σε περίπτωση επιστροφής των γυναικών στους γονείς τους, οι τελευταίοι επέστρεφαν το ληφθέν για τη πραγματοποίηση του γάμου τίμημα.
Στην αρχαία Θράκη η γυναίκα θεωρείτο ένα είδος ανδραπόδου *(11) ωνητού *(12) που μπορούσε να κληρονομηθεί. «Και αποθανόντος του ανδρός, ώσπερ τ’ άλλα, ούτω και τας γυναίκας κληρονομούσιν». Ο Βασιλιάς των Θρακών Σεύθης, μετά από την άφιξη των μυρίων στη Θράκη, είπε στον Ξενοφώντα (Κύρου Ανάβαση Ζ, β, 38) «Σοί δε, ώ Ξενοφών, και θυγατέρα δώσω και εί τις σοί έστι θυγάτηρ ωνήσομαι Θρακίω νόμω».
Αντικείμενα δυνάμενα να αγορασθούν (ωνηταί) επίσης ήταν οι σύζυγοι και στη Φρυγία, όπου, καθώς εικάζεται, το έθιμο αυτό έφθασε από τους Θράκες που εγκαταστάθηκαν εκεί ως άποικοι. Και για τους Ασσυρίους, επίσης, υπάρχει μαρτυρία ότι διοργάνωναν αγορά με δημοπρασία για τις «παρθένους» που έφθαναν σε ηλικία γάμου. Αλλά και κατά τους Ομηρικούς χρόνους για τους Έλληνες αναφέρονται αγορές των γυναικών *(13) από τους οικείους των αντί παροχών (έδνων). Από τους ηρωικούς όμως χρόνους εμφανίζεται και η αντίθετος συνήθεια, αυτή της προικός. Και βλέπουμε τον Ακάμα, παιδί του Θησέως, να φέρεται να έχει πάρει για σύζυγο *(14) κάποια από την Αμφίπολη, ως φερνή *(15). Επίσης στον Όμηρο αναφέρονται θυγατέρες οι οποίες έλαβαν γαμικά δώρα ως προίκα (μείλια επικαλούμενα) από τους γονείς τους *(16), από τον πέμπτο δε αιώνα π.χ. η γυναίκα κατά κανόνα έφερνε στον άνδρα προίκα.
Σάτυρος και Μαινάδα σε ερωτική περίπτυξη σε Θρακικό νόμισμα του 6ου π.χ. αιώνα που βρίσκεται σε Βουλγαρικό Μουσείο.
Οι Θράκες επιτηρούσαν αυστηρά τις συζύγους τους και αξίωναν από αυτές απόλυτη πίστη και προσήλωση στον άνδρα προς τον οποίον είχαν παρασχεθεί, υπέρ του οποίου, όταν πέθαινε, έσφαζαν τη πιο προσφιλή από όλες. *(17) Ο Ηρόδοτος, περιγράφει τέτοιες ανθρωποθυσίες που έκαναν οι αρχαίοι πολυγαμικοί Θράκες. Όταν δηλαδή πέθαινε κάποιος, γίνονταν ένα συμβούλιο φίλων και συγγενών, οι οποίοι αποφάσιζαν ποια από τις συζύγους του τον αγαπούσε περισσότερο όσο ζούσε. Η τυχερή σφαγιάζονταν από τον πλησιέστερο συγγενή και ενταφιάζονταν με το σύζυγό της. Οι υπόλοιπες ζούσαν δυστυχισμένες, γιατί θεωρείτο όνειδος να αγαπούν λιγότερο το σύζυγό τους! Ας μη νομισθεί όμως ότι ανθρωποθυσίες έκαναν μόνο οι αρχαίοι Θράκες. Η θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα ήταν κανονικότατη ανθρωποθυσία. Αλλά και ο Αχιλλέας στην κηδεία του φίλου του Πάτροκλου δεν δίστασε να διατάξει να σφαγιασθούν επί της πυράς, που θα κατέκαιγε τη σωρό του αγαπημένου του φίλου και δέκα νέοι Τρώες, πολεμιστές, γιοι διακεκριμένων αντιπάλων του. Αντίθετα με τις παντρεμένες, στις άγαμες γυναίκες εδίδετο πλήρης ελευθερία συμμίξεως και όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος «τας παρθένους ού φυλάσσουσι, αλλ΄ εώσι τοίσι αυταί βούλονται ανδρεάσι μίγεσθε, τας δε γυναίκας ισχυρώς φυλάσσουσι».
Γενικά οι αρχαίοι Θράκες είχαν φιλελεύθερο πνεύμα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι τις θυγατέρες τους δεν τις πρόσεχαν και τις άφηναν να έχουν σχέσεις με όσους άνδρες ήθελαν αυτές. Τις γυναίκες τους όμως τις φύλαγαν προσεκτικά. Από διασωθέν απόσπασμα των ιστοριών του Νικολάου Δαμασκηνού προκύπτει επίσης η ελευθεριότητα των Θρασσών, τουλάχιστον των αγάμων, διότι αναφέρεται ότι οι άνδρες της Λήμνου «καταλιπόντες τας ιδίας γυναίκας ταις Θρήσσαις εμίγνυντο» και για αυτό, όταν οι Αργοναύτες πέρασαν από τη Λήμνο και βρήκαν το νησί να κατοικείται μόνο από γυναίκες, η Υψιπύλη για να τους εκδικηθεί έπεισε τον Ιάσωνα «αυτή συγκοιμηθήναι και τους άλλους πείσαι τοις λοιπαίς συνευνάσθαι, ως αν εγγενήσειαν παίδας εξ αυτών». Εντελώς διάφορη αντίληψη είχαν για την αγνότητα των παρθένων οι αρχαίοι Αθηναίοι, κατά τους προσολώνειους χρόνους. Εκεί αν μια θυγατέρα ή αδελφή πριν να νυμφευθεί είχε διαφθαρεί, επιτρεπόταν και να πουληθεί ως δούλη. *(18)

Η εξήγηση που δίνει ο Ηρόδοτος για την πολυγαμία των Θρακών, είναι, ότι το φαινόμενο αυτό συνέβαινε διότι οι Θράκες πουλούσαν τα παιδιά τους. «Πωλέουσι τα τέκνα επ’ εξαγωγή». Επιπλέον λόγω της πολεμικής ζωής τους και των ασθενειών, που οδηγούσαν στο θάνατο πολλά μικρά παιδιά, τους έστρεψαν στην πολυγαμία και στη συνακόλουθη παιδοποιία. Αυτές οι πωλήσεις, αλλά και οι ακούσιοι εξανδραποδισμοί Θρακών, για να διαθέτει η Αθήνα δούλους, γονιμοποίησαν σε βάθος χρόνου βιολογικά τους Αθηναίους. Στην Αθήνα των κλασσικών χρόνων υπήρχαν πολλές γυναίκες από τη Θράκη, τις οποίες οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν και σαν παλλακίδες, αφού το επέτρεπε ο νόμος. Υπήρχαν επίσης πολλές που ήρθαν στην Αθήνα ως νύφες. Η Θράκη, επειδή ήταν ο σιτοβολώνας της Αρχαίας Αθήνας, πολλοί επιφανείς Αθηναίοι συγγένευαν με θρακικούς βασιλικούς οίκους, με γάμους. Έτσι όμως γεννήθηκαν πολλοί επιφανείς Αθηναίοι. Ο Πλούταρχος (Βίος Θεμιστοκλή 1) γράφει: «Αβρότονον, Θρήϊσσα γυνή, αλλά τέκεσθαι τον μέγαν Έλλησι, φημί, Θεμιστοκλέα». Η μητέρα του Κίμωνα η Ηγησιπύλη, σύζυγος του Μιλτιάδη, είχε επίσης Θρακική καταγωγή. Ο Ο στρατηγός των Αθηναίων Τιμόθεος, ήταν γιος μιας Θράσσας εταίρας, που μετά το γάμο της έγινε «σεμνή». Αλλά και ο στρατηγός Ιφικράτης είχε μητέρα Θράσσα, αλλά και σύζυγο. Επίσης και ο κωμικός Αντισθένης είχε μητέρα Θράσσα.
Στο εύλογο ερώτημα αν υπ΄ αυτές τις συνθήκες υπήρχε αγά­πη στο γάμο, προκύπτει εύκολα η απάντηση, δεδομένου ότι υπό τις συνθήκες που συνά­πτονταν οι γάμοι (όπως περιγράφηκαν παραπά­νω) δεν δινόταν κατ’ αρχήν η δυνατότητα να αποτελέσει ο «έρως» αιτία του γάμου. Επιπλέον, η θέση της συζύγου τουλάχιστον στην Αθήνα σκιαγραφείται εύγλωττα από τον Δημοσθένη (Κατά Νέαιρας 59.118-122) «τις εταίρες τις έχουμε για την ηδονή, τις παλλακίδες για τις καθημερινές φροντίδες, τις συζύγους για να μας κάνουν παιδιά νόμιμα και για να έχουμε και έναν πιστό φύλακα για το σπίτι». Πάντως στη Θράκη παρά την έντονη λατρεία του Διονύσου λατρεύονταν συγχρόνως και η θεά Άρτεμις, ως σύμβολο της απόλυτης παρθενίας.
Σήμερα συναντάμε ομοιότητες ή και ταύτιση στοιχείων του χαρακτήρα, της συμπεριφοράς και του λαϊκού πολιτισμού των αρχαίων Θρακών στους Μάρηδες. Σχετικά αναφέρεται ότι μέσα στην κοινωνία των Μάρηδων υπάρχει ένα μεγάλο, σπουδαίο και ανεξερεύνητο στρώμα λαϊκού πολιτισμού, που σημειώνει και σήμερα την παρουσία του στα έθιμα και στις δοξασίες αυτής της ομάδας. Οι ρίζες ανάγονται βαθιά στην ιστορική και προϊστορική Θράκη, ακόμη και πριν απ’ τον Όμηρο, πολλά δε από αυτά διατηρήθηκαν αυτούσια και άλλα αλλοιωμένα μέχρι τους σύγχρονους Μάρηδες. Ένα από τα στοιχεία αυτά είναι και ο θεσμός του γάμου που τον θεωρούσαν “εμπορική πράξη”, με αντικείμενο την γυναίκα. Το φαινόμενο αυτό βέβαια εξαλείφθηκε από την δεκαετία του 1950.
ΣΧΟΛΙΑ
(1) Ηρόδ. Ε. 3.
(2) Κρηστωναίοι Θράκης = μία από τις πολλές φυλές των πρώτων Θρακικών φυλών, σύμφωνα με την
καταγραφή των Ηροδότου, Θουκυδίδη και Αρριανού.
(3) Ηρακλείδου Περί πολιτειών fr ΧΧVIII (Θρακών).
(4) Στράβωνος Ζ, 297. Η πολυγαμία επικρατούσε και εις τα φύλλα που κατοικούσαν παρά τον Στρυμόνα.
(5) Ανυμέναιος = ανύπανδρος
(6) γαμέτης = σύζυγος
(7) Στράβωνος ΙΑ, 46 «ότι Μηδικόν το μη έλαττους των ε΄ γυναικών τίθεσθαι γαμετάς. Ωσαύτως δέ και
γυναίκας συμφοράν νέμειν το είναι ελάττονος των ε΄ έχοντι γυναίκας».
(8) Ευριππίδου Ανδρομάχη στ. 215-217.
(9) το λέχος = η συζυγική κλίνη το κρεβάτι.
(10) Αρριανός fr. 37.- Ευσταθ. Εις Διόνυσ. 140 «Ό αυτός (Αρριανός) λέγει ότι έθος ήν Θραξί πολλάς έχειν
γυναίκας, ώς αν έκ πολλών πολλούς έχοιεν παίδας, και το έθος αυτοίς γενέσθαι, φησίν από βασιλέως
αυτών Δολόγκου, ώ παίδες πολλοί εκ πολλών γυναικών εγένοντο».
(11) Ανδράποδον = αιχμάλωτος, πωλούμενος ως δούλος.
(12) ώνητός = οδυνάμενος να αγαορασθεί από κάποιον.
(13) Ιλιάδα ΙΙ στ. 178 «όπυιε, πορών άπερείσια έδνα», και ΙΙ, σ.,190 «ήγαγετο προς δώματι, επεί πόρε μυρία
έδνα». Αριστοτέλους Πολιτ. Β΄, η «τας γυναίκας ώνούντο».
(14) Αισχίνου περί παραπρεσβ. 33.- Επιθ. Και Ευριπ. Μήδεια 437.
(15) φερνή = η προίκα, τα νυμφικά δώρα
(16) Ευστ. εις Διονυσ. 304 «Νόμος δε Γετικός επισφάζεσθαι την γυναίκα τώ ανδρί θανόντι».
(17) Ιλιάδα Ζ, 394 και Οδύσεια Ω 294. Ιλιάδα Ι, 147.
(18) Πλουτάρχου Σόλων 44.
Κείμενο και φωτογραφίες του Θόδ. Ορδουμποζάνη από www.ordteo.gr
24grammata

Το είδαμε εδώ